نقالی بازیگری نیست، روایت شخصیت‌هاست
مهرداد کاووسی در کارگاه «داوری قصه‌های آیینی و سنتی» با بیان این‌که بازیگری و صداسازی در نقالی اشتباه است اما تغییر لحن مجاز است، گفت: نقال شخصیت‌ها را تعریف می‌کند نه این‌که بازی کند و این مساله باید مورد توجه داوران قرار گیرد.
به گزارش جهانی پرس از اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، کارگاه «داوری قصه‌های آیینی و سنتی» ویژه داوران بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون روز، دوشنبه ۱۹ آذر ۱۴۰۳ با تدریس مهرداد کاووسی، نقال برجسته کشور در سرفصل‌های استفاده صحیح از ابزار نقالی، پوشش در قصه‌های آیینی، خوانش صحیح اشعار، آشنایی و شناخت نسخه‌های نقالی و پرده‌خوانی به‌صورت مجازی برگزار شد.
این کارگاه‌های آموزشی هم‌زمان با برگزاری بخش استانی جشنواره برپا شده است.
اولین نکته در داوری نقالی، پوشش و ابزار است
مهرداد کاووسی با بیان این‌که نخستین نکته مد نظر در حوزه داوری نقالی پوشش و ابزار نقالی است، گفت: لباس نقالی، لباس سنتی است که تزیین می‌شود و به لحاظ رنگ‌آمیزی لباس با رنگ‌های سفید و شیری در تمام مجالس نقالی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. جاذبه لباس باعث جذب نگاه مخاطب می‌شود.
وی ادامه داد: در برخی از استان‌ها مانند مازندران و استآن‌های کرد، لر و ترک‌نشین لباس‌های محلی مخصوص به خود دارند که می‌توانند در حین نقالی از آن استفاده کنند و چه بهتر که با زبان محلی هم اجرا داشته باشند. شهرهایی که لباس محلی برایشان تعریف نشده است، می‌توانند از لباسی بلند و جلیقه استفاده کنند.
این نقال با بیان این‌که اجرا با لباس‌های امروزی مانند شلوار و تی‌شرت در حوزه نقالی درست نیست، عنوان کرد: تنها ابزار نقال، چوب دستی است که منتشا(نوعی چوب و عصای خشن و پرگره درویشان و نقالان)، متراق(پتک و گرز)، عصای تعلیمی یا عصای نقالی نامیده می‌شود. تمام ابزار یک نقال خودش، توانایی‌ها، صدا و کاربرد منتشاست.
نبود منتشا تاثیرگذاری نقالی روی مخاطب را کاهش می‌دهد
وی با اشاره به این‌که نبود منتشا تاثیرگذاری نقالی روی مخاطب را کاهش می‌دهد، بیان کرد: منتشا در نقالی به عنوان خنجر، کمان، اسب، گرز، نیزه، یار و دشمن استفاده می‌شود و این بستگی به خلاقیت نقال دارد. منتشا، چوبی گره‌گره است که از دست پیامبران به ما رسیده است.
کاووسی خاطرنشان کرد: گاهی نقال‌ها کار با منتشا را بلد نیستند و در دستشان مثل ابزار اضافی نمایان می‌شود و داوران باید به این نکته توجه کنند. گاه منتشا زینتی و قدش بلند است. نقال باید نسبت به قد و جثه خود از منتشا استفاده کند. گاهی نقال‌ها در اجرا کلاه می‌گذارند که مسئله نقالی را به سمت نمایش می‌برد و درست نیست.
این نقال اظهار داشت: برخی سوال می‌کنند که آیا می‌شود منتشا را دور و یا پرت کرد؟ در جواب باید گفت: بله اما بهتر است به منتشا احترام بگذاریم. جاهایی که منتشا به درستی و با احترام کنار گذاشته و برداشته می‌شود، اشکال ندارد. به عنوان مثال گاهی از منتشا به جای خنجر استفاده می‌شود و زمانی کنار گذاشته و در ادامه برداشته می‌شود. این خالی از اشکال است.
داوران در مورد طومارهای ناشناس دقت کنند
وی با اشاره به این‌که برخی نقالان فکر می‌کنند تنبک و ضرب زورخآن‌های به آن‌ها کمک می‌کند، عنوان کرد: هر چیزی به غیر از منتشا و لباس در نقالی، آن را به نمایش تبدیل می‌کند و استفاده از آن‌ها اشتباه است.
کاووسی صحیح‌خوانی را مسئله مهمی در نقالی برشمرد و افزود: نقال باید به اشعار و تلفظ اسامی تسلط کامل داشته باشد. داوران اگر متوجه شدند که نقال‌ها کلمه‌هایی را اشتباه می‌گویند در بیانیه یا کارگاه‌ها به آن‌ها متذکر شوند. بر این اساس داورها باید به نقالی و قصه‌های آن تسلط داشته باشند.
این نویسنده و بازیگر تئاتر خاطرنشان کرد: داوران باید از نقال‌ها سوال کنند که طومار را از کجا تهیه کردند و این کار داوری را آسان‌تر می‌کند. به عنوان مثال مصطفی سعیدی و میرزاعلی طومارهایی بیرون دادند که دقیق است اما گاهی طومارها ناشناس هستند و داور باید در مورد آن‌ها دقت بیشتری کند.
کاووسی با بیان این‌که وقتی نقل عاشقانه است می‌توان از اشعار نظامی و عاشقانه‌های حافظ و سعدی استفاده کرد، گفت: گاهی پندنامه داریم و می‌شود از اشعار سعدی، دوبیتی‌های باباطاهر و آیات و یا تفسیر قرآن استفاده کرد. از طرفی دخل و تصرف فاحشی در قصه نباید صورت گیرد.
معضلی به نام کپی‌کاری در نقالی
وی با اشاره به این‌که معضلی به نام کپی‌کاری در نقالی وجود دارد، بیان کرد: خیلی از شرکت‌کنندگان دوره ندیدند و دلی و از طریق لوح فشرده در این هنر فعالیت می‌کنند. کسانی که تقلید می‌کنند فضای نقل را نمی‌شناسند. نقل‌های کپی اشتباه است چون نقال بر اساس توانایی و جنسیت خود اجرا می‌کند و تقلید از او برای همه مناسب و درست نیست.
این نقال درباره روش‌های نقالی تصریح کرد: دست‌کوبی یکی از روش‌های نقالی برای جلب توجه مخاطب یا تخلیه انرژی درونی نقال است. روش دیگر، پایکوبی است که در هر نقلی وجود ندارد. گاهی برای بلند شدن گرد و خاک، در خم کردن و شروع رفتن اسب به میدان پایکوبی می‌شود. پایکوبی جزو تزیین‌ها است نه واجب‌ها.
نقال می‌تواند مقامی‌خوانی یا حماسی‌خوانی کند
وی با بیان این‌که نقال باید موسیقی کارش را خودش انتخاب کند، گفت: نقال می‌تواند مقامی‌خوانی یا حماسی‌خوانی کند. مقامی‌خوانی را بیشتر، آقایان انجام می‌دهند. غالباً از مقام زورخانه در نقالی استفاده می‌شود. اگر کسی جایی خواند، داوران باید جای خواندن را مد نظر قرار دهند. در سوگ‌ها و شروع‌ها می‌شود، خواند.
این بازیگر و کارگردان تئاتر در مورد قاعده شروع و پایان نقالی خاطرنشان کرد: شروع همیشه با فتح باب است یعنی همان «به نام خدا». فتح باب گاهی می‌تواند اشعار غیرفردوسی باشد. فتح باب‌ها بیشتر در وصف خدا، خردورزی، شکرگزاری و انسانیت است. داوران باید به اجرای کسانی که نقل‌های کمتر گفته شده را نقل و شعرها و قصه‌های کمتر شنیده شده را استفاده می‌کنند، توجه کنند زیرا تمام این‌ها امتیاز محسوب می‌شود.
نقالی حکم ورزش باستانی را بین ورزش‌های دیگر دارد
وی با اشاره به این‌که هنر نقالی با هنرهای اجرایی دیگر یک فرق اساسی دارد و آن احترام است، گفت: نقالی حکم ورزش باستانی را در بین ورزش‌های دیگر دارد. بعد از فتح باب، رخصت گرفته می‌شود که نشانه احترام است. گاهی نقال به جای کلمه رخصت، دو بیت شعر می‌گوید و این باید مورد توجه داوران قرار گیرد.
کاووسی ادامه داد: دریچه رو به نقل، مرحله بعدی است. جمله‌ها و اشعاری وجود دارد که نقال را وارد حوزه نقل می‌کند و این استفاده باید مشمول امتیاز شود. مرحله بعدی، نقل است. در برخی نقل‌ها خیلی شعر می‌خوانند، بعضی بیشتر از نثر استفاده می‌کنند و برخی بین نثر و نظم تعادلی برقرار می‌کنند.
تفاوت مکتب‌های خراسان، اصفهان و تهران در نقالی
وی با بیان این‌که در نقالی مکتب‌های خراسان، اصفهان و تهران تفاوتی وجود دارد که طومارها را بر آن اساس باید قضاوت کرد، افزود: در مکتب خراسان نظم به نثر ارجحیت دارد. مکتب تهران مقابل مکتب خراسان است و در آن بیشتر از نظم، نثر داریم. مکتب اصفهان که به نظرم معتدل‌تر است تقریباً برابری نظم و نثر را نشان می‌دهد.
کاووسی سرعت زیاد اجرای نقال‌ها را یکی از معضلات در نقالی دانست و افزود: سرعت زیاد در جاهایی مثل نبرد مجاز است. داورها باید اوج و فرودها در گفتار، حرکت و رفتار نقال، هم‌سویی بدن و بیان، سکوت، تعلیق در اجرا و اصوات را مد نظر قرار دهند. اصوات اگر به‌جا و درست استفاده شود، تاثیرگذاری مثبت دارد در غیر این صورت باعث خنده مخاطبان می‌شود.
در نقالی صداسازی نداریم، تغییر لحن مجاز است
این نقال خاطرنشان کرد: داوران توجه کنند قصه حتماً باید آغاز، وسط و پایان داشته باشد. نقال باید باهوش باشد. گاهی نمی‌توانیم قصه‌ای را از ابتدا تا پایان روایت کنیم. در چنین مواقعی نقال باید توضیح دهد که پایان در نقل دیگری است و یا باید در فلان کتاب خوانده شود. در نقالی بازی کردن یعنی بازی نکردن. بازیگری و صداسازی نقال اشتباه است اما تغییر لحن مجاز است.
کاووسی با بیان این‌که نقال باید به اندازه و درست بازی کند، عنوان کرد: نقال به اندازه و درست بخندد و خشمگین شود. در حقیقت نقال شخصیت‌ها را تعریف می‌کند نه این‌که بازی کند و این باید مورد توجه داوران قرار گیرد. نقال به‌جا می‌نشیند و به‌جا واکنش می‌دهد. حرکات نقال باید متناسب با سخنانش باشد و بیش از حد و برای هر گفتاری حرکت نداشته باشد.
وی در پایان، جشنواره قصه‌گویی کانون را جشنواره‌ای شریف و بی‌بدیل دانست و افزود: خوشبختانه نقالی ثبت جهانی یونسکو شد. باید کمک کنیم که آینده این هنر تقویت شود و نقال‌های خوبی در جشنواره قصه‌گویی کانون انتخاب و معرفی شوند.
در پایان این کارگاه شرکت‌کنندگان سوال‌هایی در مورد نقالی و هم‌چنین درباره جشنواره قصه‌گویی بیان کردند.
بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با شعار «راز قصه‌ها، ساز زندگی است» با محوریت حمایت و پشتیبانی از کودکان مظلوم فلسطین، غزه و لبنان ۲۷ تا ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ در شهر یزد برگزار می‌شود.