به گزارش جهانی پرس از صدا و سیما، «ابلاغ قانون موافقت نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا» با حضور دکتر محمدعلی دهقان دهنوی معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت جمهوری اسلامی ایران، کامبیز میرکریمی، نائب رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه، علیرضا جعفری، رئیس مرکز تجاری ایران در بلاروس و مدیر اجرایی سومین نمایشگاه بین المللی تجارت با اوراسیا، دکتر جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه و دکتر سید رسول مهاجر معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه برگزار شد. کارشناسان درباره شناخت قوانین و مقررات تجاری دو کشور ایران و روسیه، ترانزیت و کریدورها، حمل و نقل دریایی و ریلی، همکاری‌های پولی و بانکی، لجستیک و وضعیت گمرکی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های تجاری کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جمله روسیه و حضور موثر تجار و بازرگانان ایرانی در این بازار این کشورها بحث و گفتگو کردند. متن کامل این گفتگو به شرح زیر است:
سؤال: آقای دکتر دهقان دهنوی، بپردازیم به اهمیت این موافقت نامه و ببینیم که در تجارت ایران با این ۵ کشور و در حوزه اقتصادی چقدر تأثیرگذار است و چه اهمیتی دارد؟
دهقان دهنوی: در شروع گزارشی از آمار تجارت کل کشورمان را عرض کنم، طبق آماری که گمرک چند روز پیش اعلام کرد، صادرات غیرنفتی ما از ۵۳ میلیارد دلار در یازده ماهه عبور کرد و این تقریباً می‌شود گفت که بالاترین عدد در طول تاریخ بوده. یعنی رکورد زده شده. نکته جالب‌تر اینکه وقتی دولت چهاردهم در حدود شهریور ماه کار خودش را شروع کرد، رشد صادرات غیرنفتی نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۰ درصد بود و امروز که در ماه یازدهم گزارش‌ها برای پایان یازده ماه منتشر شده، این رشد به ۱۹ درصد رسیده که تا هدف ۲۳ درصد برنامه هفتم فاصله کمی دارد و این آمار خیلی خوشحال کننده است. یک نکته هم اینکه این در کنار صادرات نفتی و صادرات خدمات کشور یک عدد قابل توجهی است که نشان دهنده پتانسیل بالای کشور برای تولید ارز است. یکی از کانال‌هایی که می‌تواند به توسعه تجارت ما و به ویژه صادرات ما کمک کند، موافقت نامه‌ها هستند. فکر می‌کنم در شروع خوب باشد مقدمه‌ای از اینکه این داستان از کجا شروع شد و به اینجا رسید اشاره کنم.
سؤال: این نخستین موافقت نامه تجارت آزاد همزمان جمهوری اسلامی ایران با ۵ کشور است؟
دهقان دهنوی: بله همینطور است. در سال ۱۳۹۴ پیشنهاد این موضوع روی میز قرار گرفت. می‌خواهم اشاره کنم که چقدر موافقت نامه‌های تجارت آزاد می‌توانند زمانبر باشند و موضوع پیچیده‌ای است. وقتی در سال ۹۴ این موضوع مطرح شد، بین ایران و ۵ کشور عضو اتحادیه اوراسیا که شامل روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان و بلاروس هستند، این موضوع تا سال ۱۳۹۸ طول کشید تا ما به یک موافقت نامه موقت تجارت ترجیحی رسیدیم. یعنی دو طرف تصمیم گرفتند روی ۸۰۰ قلم کالا، این کار را به صورت آزمایشی شروع کنند، تجارت ترجیحی، محدود روی ۸۰۰ قلم کالا، نتایج آن نتایج خیلی خوبی بود، در طول ۵ سالی که از ۹۸ تا ۱۴۰۳ داشتیم، آن ۸۰۰ قلم کالا ۱۲۰ درصد رشد صادرات در آنها داشتیم به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا. یعنی بیش از ۲ و ۲ دهم برابر شدند صادرات ما که از ۳۸۵ میلیون دلار در آن ۸۰۰ قلم رسیدیم به ۸۱۱ میلیون دلار در سال گذشته.
سؤال: در سایه همین اولین قدمی برداشته شد در موضوع تعرفه ترجیحی؟
دهقان دهنوی: بله. وقتی که این توافقنامه تجارت ترجیحی اینطور مطلوب بود، ما وارد مذاکره در مورد تجارت آزاد شدیم. این مذاکراتی که در سازمان توسعه تجارت شروع شد، ۲ سال و نیم مذاکره تجارت آزاد طول کشید تا در دیماه ۱۴۰۲، موافقت نامه تجارت آزاد امضا شد.
سؤال: آقای دکتر جلالی، با توجه به اینکه این نخستین موافقت نامه تجارت آزاد چندجانبه ایران است، چه فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی را پیش روی کشور ما قرار می‌دهد در ارتباط با کشورهای عضور اوراسیا؟
جلالی: تبریک می‌گوییم به همه بخاطر اینکه این قانون شد و بالاخره ابلاغ شد. چون همانطور که در جریان تاریخچه هستید، از سال ۱۳۹۸ لغو تعرفه ترجیحی را اجرا کردیم با همه فراز و نشیب‌هایی که داشت و قرار بر این بود که بعد از ۳ سال یعنی در سال ۱۴۰۱، موافقت نامه تجارات آزاد را با این ۵ کشور به نتیجه برسانیم که مقداری با تأخیر مواجه شد، به دلیل تغییر دولت‌ها و عملاً این کار در سال ۱۴۰۲ توسط وزیر وقت صمت ما در سن پترزبورگ با نخست وزیران ۵ کشور امضاء شد و پس از آن قرار شد در پارلمان‌های ۶ کشور این تصویب شود. ۵ کشور طرف ما که ۵ کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند، آنها با سرعت این را در پارلمان هایشان تصویب کردند. پارلمان ما هم این کار را در دستور کار خودش قرار داد. البته باز هم تأخیر داریم، ما قرار بود از اول ژانویه ۲۰۲۵ این کار را آغاز کنیم، بعد تبدیل شد به فوریه و الان در مارس هستیم ولی باز هم خوشحال هستیم که نهایتاً این موافقت نامه به تصویب رسید. همانطور که مستحضرید حدود ۹ هزار کالا خارج از تعرفه گمرکی قرار خواهند گرفت و عملاً این می‌تواند نقش بسیار مؤثری داشته باشد در توسعه تجارت بین جمهوری اسلامی ایران و ۵ کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا. در بین این ۵ کشور اتحادیه، طبعاً آن اقتصادی که اقتصاد مهم و بزرگ است، فدراسیون روسیه است و من فکر می‌کنم که این موافقت نامه و اجرایی شدن این موافقت نامه می‌تواند این نوید را بدهد به تجار و بازرگانان ما که سمت و سوی شان را به شکل جدی به سمت روسیه داشته باشند. البته می‌دانید وقتی ما می‌گوییم لغو تعرفه گمرکی این برای کشورهای مقابل هم است، تنها برای ما نیست. اینجا یک نوع رقابت هم به وجود می‌آید یا یک نوع زورآزمایی هم است که حتماً بخش‌های اقتصادی ما باید به شکل جدی وارد عمل شوند. چه اقتصاد در حوزه دولتی و یا در حوزه‌های نیمه دولتی و به ویژه در حوزه خصوصی. اینکه سازمان توسعه تجارت ما که زحمات زیادی هم کشیده‌اند، از آنها تشکر می‌کنیم، همچنان فرماندهی کار را در دست داشته باشند و هدایت کنند. اینکه اتاق بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در کشوری مثل فدراسیون روسیه دارای دفتر و دارای نمایندگی باشد، ما یک برنامه کار برای ورود به بازار روسیه باید داشته باشیم. بالاخره بازار روسیه بازار بزرگی است. بار‌ها عرض کرده‌ام، آخرین آمار گمرکی که ما از بازار روسیه داریم، مربوط به سال ۲۰۲۱ است، ۲۹۷ میلیارد دلار واردات روسیه است، یعنی قریب به ۳۰۰ میلیارد دلار. طبعاً روسیه در طی ۳ سال گذشته هم تحریم شده و می‌دانید مقام اول را هم در تحریم در داخل دنیا دارد. از این فرصت امروز ما باید با برنامه استفاده کنیم، یعنی نهاد‌های مختلف اقتصادی ما، چه دولتی، چه نیمه دولتی و چه خصوصی برنامه جامعی داشته باشند برای ورود در اقتصاد روسیه و روس‌ها از این استقبال می‌کنند. به دلیل اینکه آنها طبعاً در این رقابتی که به وجود آمد یک دوره آزمودند. در ۳ سال پیش بسیاری از شرکت‌های اروپایی و آمریکایی روسیه را ترک کردند. روسیه نیازمند این است که بازارش از ثبات برخوردار باشد و کشور‌هایی که باثبات هستند، کشور‌هایی که روابط شان با روسیه روابط خوبی است مثل ایران، حتماً از موقعیت و منزلت بهتری برخوردار هستند. به نظر من این اتفاق بسیار خوبی است که در داخل کشور ما افتاد و ما از مجلس شورای اسلامی و همه مسئولین بزرگوار که زحمت کشیدند تا این کار به نتیجه برسد، تشکر می‌کنیم و الان زمانی است که باید دارای برنامه باشیم برای ورود به بازار روسیه و ۴ کشور دیگر. بله ۴ کشور دیگر هم اگرچه شاید بازارشان از بازار روسیه کوچک‌تر باشد ولی حتماً موقعیت‌های بسیار خوبی دارند برای ورود تجار و بازرگانان ما، در این عرصه و امیدواریم از موقعیت خوبی که پدید آمده همه بتوانیم استفاده مطلوبی ببریم.
سؤال: چند نکته مهم را اشاره کردید که حتماً راجع به آنها صحبت خواهیم کرد. درخصوص بحث‌ها و موضوعات اقتصادی که اشاره کردید باید پای کار بیایند برای اینکه آنچه که حاصل می‌شود چشم انداز مثبتی داشته باشد. به بستر‌ها و برنامه ریزی‌های مناسب اشاره کردید، مثلاً در بازار روسیه و ۴ کشور دیگر. اما نکته مهم دیگر درکنار تعرفه گمرکی که بسیار می‌تواند تسهیل گر باشد در بحث تجارت و موضوعات اقتصادی بین ایران و این کشور‌هایی که صحبت می‌کنیم، بحث‌های دیگر و موضوعی که مورد تأکید شما هم بود اینکه بعنوان بستر‌های لازم برای رسیدن به اهداف این موضوع، باید مورد رصد، برنامه ریزی و اجرا قرار بگیرد. مثلاً موضوع لجستیک و حمل و نقل، موضوعی که شما تأکید داشتید، بحث موضوعات اقتصادی و تبادلات مالی. فکر می‌کنید ما الان تا اینجای کار چقدر این موضوعات اجرایی شده برای اینکه چشم انداز آنچه که ابلاغ شده، چشم انداز مثبتی باشد و چقدر باید فعالیت و برنامه ریزی کنیم برای اینکه آنچه که می‌خواهیم در وعده عمل اتفاق بیفتد؟
جلالی: خیلی نکات مهمی را اشاره کردید. ببینید زیرساخت‌ها را هم باید فراهم کنیم، بخش‌هایی از آن در طول سالیان گذشته فراهم شده. ما چند تا زیرساخت را نیاز داریم، یکی بحث شناخت است، که من همیشه تأکید کرده‌ام، شناخت بین ۲ کشور، تجار ۲ کشور، قواعد و قوانینی که در حوزه تجارت بین ۲ کشور وجود دارد، این خیلی مهم است، یک پیشرفت‌هایی را در این خصوص داشته‌ایم. نکته بعدی که اشاره شد، بحث ترانزیت است. ما الان در حوزه ترانزیت، کریدور شمال و جنوب بخش‌هایی از آن راه افتاده. یکی از آن شاخه شرقی کریدور است از کشور روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و ایران، شما می‌دانید که اولین بار در سال ۲۰۲۳ راه افتاد با ۶۵۰ هزار تن کالا، در سال ۲۰۲۴ براساس آماری که روس‌ها دادند به یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن کالا رسید. هدفگذاری ما ۲ میلیون تن بود، تقریباً رسیدیم، امسال هم در سال ۲۰۲۵ باید این را گسترش دهیم. در حوزه دریا، یعنی حمل و نقل ترکیبی، خوشبختانه الان به حدود ۹ میلیون تن انتقال کالا رسیده‌ایم، البته از مسیر دریا با ظرفیت‌های فعلی برآورد ما بین ۱۳ تا ۱۴ میلیون تن است. یعنی باید سریع‌تر در حوزه دریا نوسازی ناوگان دریایی، بنادر، تنها ما هم نیستیم، چون من کشور روسیه را شناخت دارم، روسیه را تأکید می‌کنم. روسیه هم باید ناوگان اش را و هم بنادرش را نوسازی کند. شاید در بحث بنادر وضعیت ما بهتر از روسیه باشد، چون ما بنادر زیاد و بنادر با ظرفیت‌های بالا داریم و روسیه عمده بنادرش در روخانه ولگا است که یک بندر در دریای خزر دارد. اما در پس کرانه وضعیت روسیه از وضعیت ما بهتر است، ما در پس کرانه باید حرکت مان را جدی‌تر انجام دهیم. در قسمت غربی ما جاده‌ای الان بیش از ۳ میلیون تن کالا را داریم حمل و نقل می‌کنیم، اما در بحث ریلی همان رشت آستارا است که خوشبختانه الان کار‌های آن از ناحیه دولت دارد پیگیری می‌شود. امیدواریم که سال ۲۰۲۵ عملیات اجرایی رشت آستارا بتواند آغاز شود. در حوزه پولی و بانکی اخیراً هم دکتر فرزین هفته گذشته سفری به کاتینبورگ روسیه داشتند و آنجا هم مذاکرات بسیار خوبی را با رئیس کل بانک مرکزی داشتند. پیام رسان‌های محرمانه ما متصل است، کارت میل و شتاب ما به هم متصل شده، یک بخش دیگری باقی مانده که در ۶ ماهه اول سال انجام می‌شود، پیمان‌های پولی را داریم منعقد می‌کنیم، روابط کارگزاری بین بانک ها، بخشی زیادی از آن منعقد شده؛ لذا در حوزه پولی و بانکی وضعیت ما خوب است. در حوزه لجستیک حتماً باید گام‌های مهمتری برداریم. لجستیک چه نوسازی ناوگان دریایی و چه در بحث ریلی و چه در بحث حمل و نقل کامیون، نیازمند این است که با لجستیک حرکت جدی انجام دهیم، آخرین مسئله مسئله گمرک است. نمی‌خواهم بگویم گمرک ما پیشرفت نداشته ولی من از گمرک‌های روسیه بازدید داشتم در مرز یاراک کازمالیار، روس‌ها نسبت به ۳ سال گذشته خیلی وضعیت گمرکی شان نسبت به ما ارتقاء پیدا کرده، معطلی کامیون‌ها در حد ۲۰ دقیقه است. ولی ما در حوزه گمرکی در داخل کشور علی رغم تلاش‌هایی که مسئولین محترم کردند و من انکار نمی‌کنم، ولی حرکت ما لاک پشتی است و یک مقدار باید وضعیت گمرکی را به شکل جدی تری رسیدگی کنیم.
سؤال: بعنوان سفیر ایران در روسیه، فکر می‌کنید بخش خصوصی ما الان چقدر شناخت دارد برای اینکه بازار روسیه را در این عرصه رقابتی که اشاره کردید بتواند تصاحب کند؟
جلالی: بخش خصوصی که اتفاقاً تأکید داریم صاحب این کار بخش خصوصی باید باشد. ما بعنوان دولت ریل گذار هستیم، ما می‌توانیم مسائل حاکمیتی را حل کنیم، ما می‌توانیم مسائل بین دولتی را حل کنیم. اصل کار و پایه کار اگر بخواهد ماندگار باشد، بخش خصوصی است. من چند روز پیش هم خدمت آقای حسن زاده بودم جلسه‌ای داشتم، اتاق بازرگانی، خواهش ما این است که بخش خصوصی با سازماندهی و ساماندهی وارد عمل شود. پیشنهاد من این است حتماً دفتری را در داخل روسیه داشته باشند، افرادی در داخل روسیه حضور داشته باشند، اتحادیه‌ای وارد شویم. ببینید تجزیه ما خیلی خوب است ولی ترکیب ما خیلی خوب نیست. یعنی آدم‌های توانمندی داریم که خیلی خوب حرکت می‌کنند ولی به شکل اتحادیه‌ای وارد شویم. الان ما در بحث مصالح ساختمانی، ببینید اینها چقدر نیاز دارند، ولی اتحادیه‌های ما باید وارد شوند. خواهش من از بخش خصوصی این است، گذشته‌ها گذشته نمی‌خواهیم خیلی وارد فضای نقد شویم. الان با این اتفاق بسیار خوبی که افتاد و این توافقنامه به تصویب رسید و زمینه اجرای آن فراهم است، توافقنامه بین روسیه و ایران هم به امضای ۲ رئیس جمهور رسید و باید آن هم اجرایی شود، ما بستر‌های بسیار خوبی از لحاظ اسنادی دیگر آماده کرده‌ایم. الان بخش خصوصی بیاید با کمک بخش دولتی این کار را انجام دهد ما هم بعنوان سفارت ایران در خدمت بخش خصوصی هستیم، خواهش ما این است که نمایندگی داشته باشند، حرکت کنند، با برنامه و با اشتراک نظر بتوانیم کار‌ها را پیش ببریم.
سؤال: آقای میرکریمی، چقدر همین نکته‌ای که دکتر جلالی اشاره کردند درخصوص پاسخ به نیاز‌های مثلاً ملزومات و نیاز‌های بازار‌های روسیه در زمینه‌های مختلف، اتحادیه‌ای وارد شدیم، چقدر شناخت مان را تکمیل کرده‌ایم الان که اتفاق مثبتی افتاده برای اینکه بتوانیم به آنچه که برنامه ریزی کرده‌ایم، برسیم؟
میرکریمی: اقدامی که ما الان انجام می‌دهیم، یعنی دولت و مجلس و همه انجام دادند، کشورهای صنعتی ۸۰ سال پیش انجام دادند. یعنی بعد از جنگ جهانی دوم بلوک‌های اقتصادی سریع تشکیل شد و همه هدف برای تسهیل و دسترسی به بازار متقابل بود. ولی در طول این فاصله خیلی از کشورها از جمله ایران به دنبال سیاست‌های حمایتی رفتیم. نتیجه این شده که ما در حال حاضر صنعتی داریم که تقریباً همه چیز تولید می‌کنید، صنعتی که چشم به بازار داخل داشته و سرریز تولیدش را صادر کرده؛ بنابراین هدفگذاری اش صادرات نبوده، نیاز بازار داخل را سنجیده، صنعت را ایجاد کرده، صادرات را شروع کرده. اگر مازاد داشته باشد. اما صنعتی داشتیم در رابطه با روسیه، ما صنعتی داشتیم که برای بازار روسیه در اینجا کارخانه چای بود، چای داخلی با چای خارجی را درست کرد، تی بک‌های خیلی پیشرفته و مدرنی را درست کرد، خط تولید مدرن، هدف اش صادرات بود فقط به روسیه، اما بخاطر بخشنامه یک شبه و امنیت صادرات، این شرکت بعد از این همه سرمایه گذاری و هزینه برای بازاریابی موقتاً تعطیل شد. این موافقت نامه دارد جلوی این کار را می‌گیرد و همان چیزی که بخش خصوصی از دولت انتظار دارد. ما از دولت انتظار نداریم که بنگاه داری کند، ما می‌گوییم زیرساخت‌های تجاری، هم سخت افزاری و هم نرم افزاری. این تجارت آزاد، ما آثار آن را از سال ۹۸ دیدیدم.
سؤال: دکتر دهقان تا ۱۴۰۲ رسیدند و آن اتفاقی که تا ۱۴۰۰، می‌خواهم آن روند را از محضر ایشان بگیرم و بروم به سراغ حل چالش‌هایی که دولت دارد انجام می‌دهد. اما خود بخش خصوصی برای شناخت این بازار چه کرده؟
میرکریمی: برای شناخت بازار، شناختی که ما بازار را باز می‌کنیم برای اینکه بتوانیم طرف مقابل را بشناسیم، الان مهمترین آن عدم شناخت است، ابزار‌هایی که داریم، اتاق‌های بازرگانی می‌توانند و دارند انجام می‌دهند.
سؤال: کار را در آسیب شناسی و شناخت شروع کرده‌اید؟
میرکریمی: بله این یک میلیارد دلاری که صادر شده و جهش بوده یک جهش در صادرات، توسط بخش خصوصی انجام شده. یعنی ماهیت ترکیب صادرات ما به روسیه با صادراتی که به هند یا چین یا قبلاً به اتحادیه اروپا داشتیم، کاملاً متفاوت است. پس این بخش موافقت بسیار کمک می‌کند به بازار روسیه به توسعه بخش خصوصی کشور، ابزار‌هایی که داریم برای بازاریابی، برگزاری نمایشگاه تخصصی است، اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه و اتاق بازرگانی ایران بودجه‌ای را تصویب کرده‌اند.
سؤال: آقای دکتر دهقان، به ۱۴۰۲ رسیدیم، بفرمایید؟
دهقان دهنوی: دکتر جلالی بعنوان سفیر خیلی زحمت کشیدند و کمک و حمایت کردند برای اینکه این موافقت نامه شکل بگیرد که جای تشکر از ایشان دارد. ۱۴۰۲ دیماه موافقت نامه به امضای ۵ کشور و ایران رسید. بعد از اینکه امضا می‌شود، همانطور که دکتر جلالی هم توضیح دادند، فرآیند تصویب آن در مجالس آنها تقریباً تا دو سه ماه پیش تکمیل شد، برای ما یک مقدار بیشتر طول کشید و به اینجا رسید.
سؤال: یعنی این تغییری که اتفاق افتاده در این مدت زمان باید به تصویب این کشورها هم می‌رسید؟
دهقان دهنوی: موافقت نامه ها، چون باید حتماً در مجالس تصویب می‌شد، طول می‌کشید، ۲ مرحله است. مجلس تایید کند و هم شورای نگهبان و روز سیزده اسفند نهایی شد و دکتر قالیباف آن را ابلاغ کردند برای اجرا. ۲ ماه زمان گذاشته برای این که مقدمات اجرایی کار فراهم شود، تقریبا از اواسط اردیبهشت، این ۲ ماه تمام خواهد شد و موافقت نامه آماده اجرا خواهد شد. وقتی موافقت نامه اجرا شود، ۸۷ درصد کالا‌های ما تعرفه گمرکی شان صفر خواهد شد.
سوال: این ۷۸ درصد کالا‌های اساسی و عمده است؟
دهقان دهنوی: اکثرا کالا‌ها را در برمی گیرد و ۱۳ درصد دیگر تعرفه‌هایی است که خیلی مورد استفاده نیست و تولید کننده و صادر کننده آنها نیستیم و خیلی انگیزه‌ای نداشتیم که آنها را در توافق نامه بگنجانیم.
تقریبا می‌توانم بگویم که اصلی ها، همه بخش‌های تولیدی ما جزء معدود استثنا‌هایی که روی تولید آن حساسیت داشتیم داخل آن قرار می‌گیرد. این توافق نامه که در ۱ فصل و ۲۴۵ صفحه است، توافق نامه بسیار مفصلی است و کتاب راهنمای تجارت با اوراسیا را آماده کردیم که هم ترجمه فارسی موافقتنامه و بخش‌هایی است برای راهنمایی بخش خصوصی که چکار باید بکنند که این را به زودی منتشر می‌کنیم.
قبل از این که این ۲ ماه تمام شد کتاب منتشر می‌شود به صورت فیزیکی و هم الکترونیکی.
سوال: درسال ۹۸ که لغو تعرفه ترجیحی را داشتیم و اجرایی شد، حدود ۱۲۰ درصد تجارت ما با کشورهای هدف افزایش پیدا کرد، الان با این اتفاق مثبت و موافقت نامه هدف گذاری‌ها و پیش بینی‌ها به چه سمت و سویی می‌رود؟
دهقان دهنوی: هدفی بالاتر از این قابل دستیابی است، این ۱۲۰ درصد روی ۸۰۰ قلم ترجیحی به دست آمده، در کل تجارت بیش از این توسعه پیدا کرده و برخی کالا‌های اساسی را از این کشورها تامین می‌کنیم. در چند سال بعد رشد ۲ برابر نیست و کاملا می‌شود هدف گذاری و دنبال کرد، در موافقت نامه علاوه بر این که این تعرفه‌ها صفر می‌شود پیش بینی می‌شوند که موانع رفع شود.
سوال: با چه تعریفی؟
دهقان دهنوی: گاهی کشورها تعرفه را صفر کنند ولی موانع غیر تعرفه‌ای بگذارد، مثلا از ورود کالای شما جلوگیری کند یا سهمیه بندی کند و یا به عناوین دیگری مثل مالیات، عوارض، عوارض آلایندگی یا چیز‌های دیگر بخواهد وجهی دریافت کند که اثرش همان اثر تعرفه است؛ که آن هم باید حذف شوند، بنابراین تجارت به شدت تسهیل می‌شود و آن ۱۱ فصلی که خدمت شما عرض کردم موضوعات بسیار متنوعی شامل می‌شود، برای تبادل اطلاعات تجاری، اطلاع رسانی متقابل، استاندارد، بحث اقدامات بهداشتی، قرنطینه، بهداشت، همکاری‌های گمرکی و خیلی مسائل دیگر حتی مسائل حمل و نقل و ترانزیت در این موافقت نامه به آن پرداخته شده.
سوال: آقای جعفری از استودیوی دیگر ما را همراهی می‌کنند، با توجه به این که در صحبت‌ها دکتر جلالی و اشارات آقای دهقان به آن اشاره شد که یکی از ذی نفعان اصلی این موافقت نامه بخش خصوصی است، الان فرآیندی را بازرگانان و تجار فعال کشور آغاز کرده باشند یا آغاز کنند برای این که از مفاد و بستر‌ها و الزامات و ابزار‌های لازم برای اجرای موافقت نامه هم آگاهی داشته باشند و هم بتوانند استفاده و اجرایی کنند. شروع شده؟
جعفری: اولا جا دارد تبریک بگوییم به دکتر دهقان دهنوی و همکاران شان بابت این رشد بی سابقه‌ای که در صادرات غیرنفتی داشتیم. تشکر می‌کنیم از دکتر جلالی و همکاران شان در سفارت مان در روسیه، سفارت جمهوری اسلامی ایران که واقعا در به ثمر رساندن این توافق نامه تلاش مضاعفی کردند، در طول چندین سال، به نظرمن به عنوان بخش خصوصی جا دارد که این جا بگویم که الان بخش دولتی از ما جلوتر است در این چند وقت که حالا توافق نامه که در آبان ۹۸ امضا شد، الان ۴ سال، ۵ سال گذشته ولی در یک دوره فشرده عرض کنم از تقریبا آبان ماه اجلاس ۳ دسته از مقامات ارشد کشور جناب آقای مهندس اتابک هیئت ۱۰۰ نفره، ارمنستان شرکت می‌کنند، اجلاس اوراسیای ارمنستان و چند ماه به فاصله، ما کمیسیون مشترک به ایران بلاروس را داریم، دقیقا به فاصله چند روز توافق نامه جامع راهبردی آقای رئیس جمهور با روسیه امضا می‌کنند و در اواخر سال بیست و بیست و چهار هم آقای مهندس اتابک عضو ناظر در حضور سران امضا می‌کنند. یعنی به فاصله چند ماه، این جای واقعا تشکر دارد، بخش خصوصی به نظر من همان طور که دکتر جلالی گفتند به صورت اتحادیه‌ای، تشکلی، ملموس‌تر در حوزه اوراسیا وارد شوند. نمایشگاه‌ها بسیار خوب بوده، از جمله نمایشگاهی که در هفته‌های گذشته، نمایشگاه تجارت با اوراسیا برگزار شد که واقعا همین نمایشگاه همین مدتی که مسئولین، تلاش کردند، از نمایشگاه حمایت کردند، امسال رشد قابل توجهی از حضور تجار اوراسیایی در این نمایشگاه داشتیم، از نظر هیئت تجاری ۲۰۰ درصد رشد داشتیم، که این نشان دهنده این است که سازمان توسعه تجارت در این اواخر به شدت راجع به نمایشگاه‌ها و رویداد‌ها اهمیت پیدا کرده و ما حمایتش را حس می‌کنیم، همان طور که دکتر جلالی اشاره کردند باید اتحادیه‌ها و تشکل‌های ما به هر حال حضور پررنگ تری در اوراسیا کشورهای اوراسیایی داشته باشند با توجه به این میزان بازار بسیار بزرگی که بازار اوراسیا که حدود ۹۰۰ میلیارد دلار است و در این بازار سهم کوچکی هنوز داریم. نیازمند این است که غیر از این که بخش حاکمیت الان در حوزه لجستیک و جابه جایی پول کار‌های بسیاری شده، سرمایه گذاری‌های بیشتری شده و بحث کریدور شمال به جنوب که بسیار اهمیت دارد. بخش خصوصی باید تلاش بیشتری کند.
سوال: باید چه ابزار‌هایی در اختیارشان قرار گیرد و چه ظرفیت‌هایی بیشتر، دکتر سید رسول مهاجر معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه، چه ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی در تجارت بین جمهوری اسلامی ایران و این کشورها فعال خواهند کرد؟
مهاجر: این موافقت نامه‌ای که به نتیجه رسید موافقت نامه‌ای بود که ۲ دولت اخیر جمهوری اسلامی ایران زمان آقای روحانی شروع شد و زمان شهید رئیسی ادامه یافت و زمان آقای پزشکیان به نتیجه رسید که این موافقت نامه تجارت آزاد که همه مبتنی بر تجارت توسعه تجارت با کشورهای همسایه است. این ظرفیت بسیار فراوانی است که در همسایگی ما ایجاد می‌کند و همان آماری که آقای دهقان اشاره کردند که رشد کرده، بخشی مبتنی بر تجارت آزاد اوج بیشتری می‌گیرد و پیش بینی می‌شود که مراودات ما با این مجموعه، در صحبت‌های شما هم بود که این اولین تجربه ما با یک مجموعه است که تجارت آزاد را امضا کردیم و امیدوارم که با تلاش و جدیتی که در همکاران ما در سازمان تجارت است و من تشکر می‌کنم از آقای دهقان در اهتمامی که برای امضای تعرفه‌ها و حذف ارز ترجیحی و آزاد دارند که این تجربه‌ای باشد که ما را برساند به سمت عضویت در سازمان تجارت جهانی، این می‌تواند موفقیت‌های فراوانی برای ما داشته باشد، در همبستگی و نزدیکی کشورهای همسایه، یکی از مهمترین بستر‌هایی که ما به شراکت گذاشتیم با این ۵ کشور سرزمین مان است که دسترسی ایجاد می‌کند برای کشورهای عضو اوراسیا به دریای آزاد. آن چه که الان امضا شده و انجام می‌شود فقط محدود به مسئله تجارت نیست، بلکه بحث‌های بسیار وسیع‌ترین به جهت خارجی دنبال می‌کند، حمل و نقل و انرژی و فناوری‌های نوین، دانش بنیان‌ها و سرمایه گذاری‌ها و به همین خاطر است که وزارت خارجه فقط به حمایت برای و هماهنگی برای تعرفه آزاد بسنده نکرده و ما به سمت این رفتیم که موقعیت ناظر را در این مجموعه پیدا کنیم، همین ۲ ماه گذشته آقای اتابک امضا کردند عضویت ناظر جمهوری اسلامی را در این مجموعه و آینده بسیار درخشانی را خواهیم داشت و این موفقیت بسیار بزرگی بود که در طول این چند ساله اخیر داشتیم. همین طور که دوستان اشاره کردند، از بخش خصوصی خواهش می‌کنیم که اهتمام فراوان بگذارند برای این که بتوانند از این صنعت و از این آزاد شدن تعرفه‌ها استفاده کنند. تجارت ما با کشورهای دیگر این مجموعه که مجموعه بسیار بزرگی است که از نظر جمعیت و مراودات اقتصادی بسیار مجموعه بزرگی است و نزدیک به ۹۰ میلیون نفر و جمعیت بسیار زیاد و از نظر توان اقتصادی مجموعه بالایی است، که ان شاءالله رشد بسیار بیشتری در مراودات اقتصادی با کشورهای خارج توسعه دهیم.سوال: آقای میرکریمی ابزار‌هایی برای تحقق فعال‌تر شدن بخش خصوصی در این زمینه نیاز است؟
میرکریمی: سازمان‌های متولی توسعه تجارت، ترویج برند شرکت‌های معتبر ایرانی است، عمدتا کالا‌های مصرفی و کالا‌های بسته بندی، میل به سمت کالای فله بود که وقتی کالای فله صادر می‌کنید و آن جا بسته بندی می‌شود و آن جا برند‌های روسی و ارمنستانی می‌خورد، همان خشکبار بدون بسته بندی به صورت فله صادر کنید یا بسته بندی شده که در هر صورت تعرفه هاش یکی است و این میل و اشتیاق و این انگیزه از سمت صادرکنندگان و تاجران که خود کالا‌های بسته بندی شده با برند خودشان انجام دهند. برای این کار نمایشگاه تخصصی بین المللی در روسیه است و بسیار پربازدید است و سال‌ها مسکو مرکز کل توزیع کالا در کل مجموعه ۱۵ جمهوری است که الان ۱۵ جمهوری شده در زمان شوروی سابق از همان جا توزیع می‌شده و مهمترین شرکت‌ها در آن جا حضور دارند. شاید اطمینان ندارند برخی‌ها این هزینه را انجام دهند، چون بسیار هزینه بر است و بودجه‌هایی را تخصیص دهیم و این کار را کرده. اتاق بازرگانی، هم در صنعت پتروشیمی و پلاستیک و روسیه سرمایه گذاری خوبی در صنعت پتروشیمی کرده ولی در پایین دستی، ایران سرمایه گذاری بیشتری کرده است.
سوال: رفت و آمد شرکت‌های روسی به ایران و بالعکس داشتیم؟
میرکریمی: بالای ۶۰ درصد صادرات ایران را صنایع غذایی شکل می‌دهد، نمایشگاه روسیه از تمام شرکت‌ها از اوراسیا بازدید کننده دارد، شرکت‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای همه مراجعه می‌کنند و قرارداد‌های تجاری می‌بندند و این بخش اول است. ذهنیت‌ها تحت تاثیر رسانه‌های غربی بوده و چه روسیه و چه ایران در این سال‌ها در رسانه‌های غربی ظلم شده و هر ایرانی برود روسیه و روس بیاید ایران از امکانات تعجب می‌کنند و پتانسیل‌های ایران و افرادی که تا به حال به ایران مراجعه نکردند بازرگانان وقتی برای اولین بار به ایران سفرمی کنند خیلی نظرشان تغییر می‌کند. اگر قرار باشد بودجه‌ای بگذاریم به نمایشگاه‌های خارج از کشور یارانه می‌دهیم که هزینه بازیابی شرکت را کاهش دهیم و از آن طرف شرکت‌های خریدار واقعی را شناسایی کنیم و البته شرکت‌های ما خیلی احتیاج دارند برای بازار روسیه و روسیه ۱۰ - ۱۲ رایزن بازرگانی دارند روس‌ها در ایران، در دفتر نمایندگی روسیه به صورت حرفه‌ای کار انجام می‌دهند. در سمت ما یک فرد نماینده بازرگانی سازمان توسعه تجارت و قطعا نمی‌تواند به همه کار‌ها برسد، اگر تشکل‌های آن طرف وجود دارد و اتاق‌های بازرگانی و انتظارات نمی‌توانیم توقع داشته باشیم و کشور‌هایی نیست که بخش خصوصی شان سابقه ۱۰۰ ساله دارند و بخش خصوصی تازه ایجاد شده و اتاق‌های قوی ندارند که ایجاد دفتر بازرگانی واجب است و بخش خصوصی خودش مرکز تجاری زده و سازمان تجارت هم حمایت معنوی می‌کند ولی مرکز تجاری قرار نیست سودآور باشد؛ که مثلا بخش خصوصی اتاق بازرگانی برنامه‌ای دارد، تصویب شده، که در سال آینده دفتر تجاری، بحث یک ماه و ۲ ماه آینده است.
سوال: اوایل سال نو؟
میرکریمی: الان مکان یابی می‌کنیم و مرکز تجاری وجود دارد ما در کنار آن دفتری ایجاد می‌کنیم و در تعامل با هم خدمات تخصصی‌تر در زمینه حقوقی و مارکتینگ و بازار یابی‌ها و اس امی‌ها خدمات گسترده تری بدهند.
سوال: تحریم‌ها می‌تواند مانع اجرای دقیق و صحیح این موافقت نامه شود؟ خود این موافقت نامه می‌تواند فضایی ایجاد کند در بی اثر کردن تحریم ها؟
دهقان دهنوی: اصل موافقت نامه یک ابزار خوب و مناسب است که می‌تواند بخشی از آثار سوء تحریم‌ها را رفع کند و کمک کند به ما که برخی محدودیت‌هایی که به دلیل تحریم‌های ظالمانه علیه کشور ایجاد شده در قالب این موافقت نامه‌های تجارت آزاد و ترجیحی رفع کند. به این اکتفا نکردیم و در حال حاضر با بیش از ۱۰ کشور در حال مذاکره هستیم که موافقت نامه‌های تجارت ترجیحی یا تجارت آزاد امضا کنیم که بعضی‌ها تقریبا به نتیجه رسیدیم. وقتی تحریم‌ها وجود دارند در بهره برداری ما از فرصت‌های یک موافقت نامه، یک مانع است و اگر این تحریم‌ها رفع شود خیلی خیلی بیشتر می‌توانیم از فواید آن استفاده کنیم، این را اشاره کنم که در دنیا یک روند‌هایی شکل گرفته. مثلا بیست، سی سال گذشته روند اصلی در تجارت جهانی، سازمان تجارت جهانی یا همین دبلیو‌ای تی او بود و آن خیلی مسلط بود. الان اتحادیه‌های منطقه‌ای رویکرد اصلی هستند به ویژه به خاطر یک جانبه گرایی در دولت آمریکا اتفاق افتاد و در برخی پیمان‌ها در دولت قبلی که رئیس جمهور فعلی شان بود، از پیمان‌هایی خارج شد، اتحادیه‌ها روند و ترند اصلی تجارت جهانی هستند و باید تلاش کنیم نقش خودمان را در همکاری با این اتحادیه‌ها یا عضویت دائمی در آنها تعریف کنیم. این موافقت نامه دستاورد خیلی عالی از این جهت است که یک طرف کشورماست، یک طرف دیگر ۵ تا کشور است که ۸۵۰ تا ۹۰۰ میلیارد دلار تجارت شان است و در چنین موافقت نامه‌ای ۲ جانبه‌ای وارد شدیم. اعضای ناظر دیگر و کشورهای دیگر وجود دارند که هیچ کدام چنین دستاورد و موافقت نامه‌ای ندارند، که بخشی ناشی از تمایل آن اتحادیه برای کار کردن با ماست. از این ابزار حتما باید استفاده کنیم و در شرایط فعلی کمک کننده است.
سوال: آقای جعفری در رفع چالش‌هایی که در این بین وجود دارد و ابزار‌هایی که در اختیار داریم و فعال‌تر شدن بخش خصوصی که باید در مقابل دولت و اقداماتی که کرده مهمترین رویکرد‌ها در کوتاه مدت یا میان مدت و حتی بلندمدت بخش خصوصی می‌تواند تعریف کند کدام هاست؟
جعفری: بحث لجستیک بسیار مهم است در حوزه روسیه، حمل و نقل توسعه پیدا کند و این کمک کند حتی صادرات ما به بلاروس، حتی راه ارتباطی مان از روسیه است به بلاروس، تجارت مان به بلاروس قطعا موضوع حمل و نقل حل شود. بحث مالی و جابه جایی‌های پولی است که تجار با آن درگیر هستند، نکته‌ای که در خصوص بلاروس موضوع پرواز مستقیم است، وقتی می‌خواهیم با کشوری ارتباط تجاری مان توسعه دهیم اگر پرواز مستقیم نداشته باشیم، خیلی این کار مخصوصا کشوری که نزدیک به ماست، کار را مشکل می‌کند. باید حتما پرواز مستقیم را راه بیاندازیم، موضوعات اصلی است که باید توسط حاکمیت‌ها حل شود که بخشی حل شده و نمایشگاه بسیار خوب است، نمایشگاه کمک کرده به شناخت تجار، اما نمایشگاه شرط لازم است، شرط کافی نیست. شرط کافی، شرط حضور دائمی است، باید حضور دائمی در این کشورها داشته باشیم، اشاره می‌کنم به کشور ویتنام، در روسیه یک مال بسیار بزرگ دارد که اجناسش را در فروشگاه‌های آن مال به فروش می‌رساند، یک هتل در کنار آن مجموعه دارد که وقتی تجارش می‌آیند برای اقامت و جلسات با قیمت‌های بسیار نازل در اختیار می‌گذارد. آذربایجان در مسکو فوت سیتی دارد، ارمنستان دارد، چین ۱۲۵ هزار متر مربع فضا دارد، در زمین بسیار بزرگ، یکی دو تا مجموعه دیگر هم دارد، وقتی صحبت از ۲۰ میلیارد دلار می‌کنیم، برای این ۲۰ میلیارد دلار این زیرساخت‌ها را آماده کنیم و این مجموعه‌های مراکز تجاری که سازمان توسعه تجارت بسیار فعالانه در این مدت راه انداخته و حمایت کرده از جمله مرکز تجاری ایران در بلاروس با مجوز سازمان توسعه تجارت و سفارت در بلاروس کمک می‌کند ولی نیاز داریم به مال‌ها و مراکز تجاری فروش مستقیم؛ که این باعث می‌شود که تجارت ما رشد کند، دستیابی پیدا کنیم به آن افقی که صحبت ۲۰ میلیارد دلار می‌کنیم.
سوال: دغدغه‌هایی که وجود دارد و نگرانی است در مورد اجرای مفاد و بند‌های مختلف این موافقت نامه است که این تجارت فقط به صورت یک طرفه باشد و کشورما به عنوان یک بازار وارداتی این کشورها بیاید و وارد شود و تبدیل شود به بازار واردات و تجارت به صورت ۲ طرفه بین جمهوری اسلامی ایران و این کشورها نباشد. مطمئنا سازمان توسعه تجارت اقداماتی را تمدید می‌کند برای اجرای دقیقتر و صحیح‌تر این موافقت نامه؟
دهقان دهنوی: موافقت نامه تجارت آزاد سرشار از فرصت هاست برای هر ۲ طرف و کسی بیشتر بهره‌مند می‌شود که بتواند از فرصت‌های خودش بهتر استفاده کند. لزوما افزایش واردات پدیده بدی نیست اگر بتوانیم واردات مان از یک سری خوب تامین کنیم بد نیست، ولی افزایش صادرات مزیت‌هایی بیشتری برای کشورما دارد.
سوال: در صورتی که ضربه زننده به بخش تولید نداشته باشد؟
دهقان دهنوی: اقدامات حفاظتی یک استاندارد است که در اکثرموافقت نامه‌ها وجود دارد که قرار دادیم که هرگاه به جایی برسیم که ببینیم افزایش واردات یک محصول تولید داخلی یک محصول را آسیب می‌رساند می‌توانیم از آن اقدامات محافظتی با اطلاع به طرف مقابل استفاده کنیم. مهمتر این که منفی نگاه نکنیم و ببینیم فرصت‌ها چیست و استفاده کنیم. اولین کار این است که دبیرخانه در سازمان توسعه تجارت ایجاد کردیم، خوشبختانه در حضور آقای رئیس جمهور در نمایشگاه اوراسیا سوء استفاده یا حسن استفاده کردیم و قول گرفتیم این دبیرخانه تشکیل شود و ساختار رسمی پیدا کند.
سوال: حسن استفاده بوده؟
دهقان دهنوی: بله دبیرخانه را تشکیل دادیم و دبیرخانه نماینده ما باشد در اتحادیه اوراسیا، چون آن جا عضو ناظر داریم که این موضوع کاملا تجاری است و این که عضویت در همه جلسات به عنوان نماینده کشور حضور داشته باشد و این دبیرخانه مطالعات بررسی‌ها و آن رصد کامل انجام می‌دهد. رایزنی‌هایی بازرگانی از وزارت امور خارجه خواهش کردیم که کمک کند، دکتر عراقچی و دکتر مهاجر حمایت کردند، آقای میرکریمی اشاره کردند، اکثر کشور‌هایی که با آنها تجارت داریم الان بیش از ۱۰ نفر بعضی‌ها بیش از ۲۰ نفر در کشور ما رایزنی بازرگانی دارند. یک نفر در این کشورها داریم که مراکز تجاری مان را توسعه می‌دهیم و اتاق بازرگانی پای کار آمده و قرار شد یک مرکز تجاری بزرگ در روسیه ایجاد کنیم. مراکز خرید چیزی که آقای جعفری به خوبی اشاره کردند و در آن حوزه فعالیت‌های خوبی داشتند. باید صادرکننده‌های مان به این نقطه برسند که کالای خودشان را به مصرف کننده نهایی در مقصد عرضه کنند؛ بنابراین باید حضور در مراکز خرید داشته باشیم، چند تا برند درخواست کردیم از وزیر خودمان به سازمان توسعه تجارت روی برند برنامه داریم و صادرکنندگان باید برند خودشان را ارتقا دهند و در بازار هدف حضور قوی داشته باشند. با این مقدمات و کنترل‌هایی که خواهیم کرد ان شاء الله بیشترین بهره مندی کشورمان از این موافقت نامه داشته باشد.
سوال: شما هم یک دقیقه.
میرکریمی: روح این موافقت نامه را با بخش نامه از بین نبریم، دسترسی را با کشورهای مقابل تسهیل کنیم و واردات کالا را با کمترین هزینه ایجاد کنیم. چه کالا‌هایی را وارد می‌کنیم، نهاده‌های تولید برای رونق تولید است و چه در حوزه صادرات و واردات این روحیه باید حفظ شود، نباید بگوییم واردات و صادرات آزاد که بخش نامه‌هایی صادر کنیم که به بهانه‌های واهی که خودش مانع شود. یک کالا گران شود جلوی صادراتش را بگیریم، علت گرانی صادرات نیست، یک شرکتی که صادراتی باشد ۳ شیفت کار کند، هزینه تولیدش می‌آید پایین، صنایع‌ها با ۲۰ درصد و ۳۰ درصد صادر می‌کنند، چون درد بازار دارند و مشکل فروش دارند. حتما باید با سازمان توسعه تجارت هماهنگ شوند به عنوان متولی این موافقت نامه.