به گزارش جهانی پرس؛ مبشر حسن کاظمی (پژوهشگر جهان اسلام از پاکستان)- ماه مبارک رمضان، نهمین ماه از تقویم قمری، در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد. این ماه نه تنها فرصتی برای تزکیه نفس و تقرب به خداوند است، بلکه در تاریخ جوامع اسلامی به‌عنوان محرکی برای تحولات اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شود.در این مقاله، به بررسی نقش انقلاب‌ساز ماه رمضان در تاریخ معاصر، به‌ویژه در پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، می‌پردازیم
رمضان ماه تقویت روحیه معنوی و خودسازی
رمضان در لغت از ریشه «رمض» به معنای سوزاندن است. این نام‌گذاری به‌دلیل سوزاندن گناهان و تزکیه روح در این ماه است. روزه‌داری، عبادات شبانه، تلاوت قرآن و شب‌های قدر از جمله اعمالی هستند که به مسلمانان کمک می‌کنند تا به خودسازی و تقویت اراده بپردازند،چون ماه رمضان به‌عنوان ماه خودسازی و تقویت ایمان، فرصتی برای بازاندیشی و تجدید عهد با ارزش‌های اسلامی فراهم می‌کرد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، درباره اهمیت ماه رمضان می‌فرمایند: «ماه رمضان، ماه ضیافت الهی است و سفره‌ی ضیافت الهی پهن است.»
رمضان و انقلاب اسلامی ایران
در جریان انقلاب اسلامی، این ماه به‌عنوان فرصتی برای تقویت روحیه مبارزه و مقاومت در برابر رژیم پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. سخنرانی‌ها، مراسم مذهبی و دعاهای دسته‌جمعی در این ماه، مردم را به‌ویژه جوانان و اقشار مختلف جامعه، به سمت مبارزه با ظلم و استبداد سوق می‌داد.ماه رمضان سال ۱۳۵۷ (مطابق با مرداد و شهریور همان سال) نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم ایران علیه رژیم پهلوی بود. با آغاز این ماه، حرکت انقلاب وارد مرحله‌ای تازه و شتاب بیشتری یافت. از روز بیست و یکم رمضان، تظاهرات و راهپیمایی‌های گسترده‌ای در سراسر کشور برگزار شد که در روز عید فطر به اوج خود رسید.
راهپیمایی عید فطر و جعمه سیاه
در روز عید فطر سال ۱۳۵۷، اولین راهپیمایی گسترده علیه رژیم پهلوی برگزار شد. این راهپیمایی که با حضور گسترده مردم در تهران و سایر شهرها همراه بود، نشان‌دهنده اتحاد و همبستگی ملی در برابر ظلم و استبداد بود. این حرکت مردمی، رژیم را به وحشت انداخت و زمینه‌ساز تحولات بعدی شد.پس از راهپیمایی عید فطر، رژیم پهلوی تصمیم به سرکوب شدید مخالفان گرفت. در روز هفده شهریور ۱۳۵۷، معروف به «جمعه سیاه»، نیروهای نظامی به روی تظاهرکنندگان در میدان ژاله (شهدای کنونی) آتش گشودند که منجر به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از مردم شد. این واقعه، خشم عمومی را برانگیخت و نقش مهمی در تسریع روند انقلاب داشت.
عوامل مؤثر در نقش انقلاب‌ساز رمضان
１. همبستگی اجتماعی و بسیج سازی
ماه رمضان با برگزاری مراسم جمعی مانند نماز جماعت، افطاری‌ها و شب‌زنده‌داری‌ها، فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی فراهم می‌کند. این تجمعات و اجتماعات مناسب برای تبادل افکار و اطلاعات، هماهنگی و برنامه‌ریزی برای اعتراضات و تظاهرات مورد استفاده قرار می‌گرفت..چون به‌دلیل مراسم مذهبی و اجتماعات گسترده‌ای که در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می‌شد، فرصتی مناسب برای بسیج سازی و همبستگی اجتماعی بود.
۲. تقویت ایمان و اراده
روزه‌داری و عبادات ویژه رمضان مانند شب‌های قدر (شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان) به‌عنوان شب‌های نزول قرآن و تعیین سرنوشت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. این شب‌ها به‌عنوان نماد مقاومت و مبارزه با ظلم مورد تأکید قرار گرفت. مراسم شب‌های قدر در مساجد و حسینیه‌ها به‌عنوان فرصتی برای سخنرانی‌های انقلابی و تشویق مردم به ادامه مبارزه با سرکوب‌های رژیم پهلوی، نقشی تعیین‌کننده داشت.
۳. بهره‌گیری از فرصت‌های مذهبی
رهبران انقلاب با آگاهی از ظرفیت‌های ماه رمضان، از این فرصت برای بسیج مردمی و انتقال پیام‌های انقلابی بهره بردند. سخنرانی‌ها و پیام‌های امام خمینی (ره) در این ماه، تأثیر بسزایی در آگاهی‌بخشی و تحریک مردم داشت. روحانیون و سخنرانان مذهبی با استفاده از فرصت این ماه، به‌صورت گسترده‌تری به انتقاد از رژیم پهلوی و تشویق مردم به مبارزه می‌پرداختند. سخنرانی‌هایی که در این ماه ایراد می‌شد، اغلب با استناد به آیات قرآن و احادیث، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به وضعیت سیاسی و اجتماعی ایران اشاره می‌کرد و مردم را به قیام علیه ظلم دعوت می‌کرد.
5.تأثیر روانی و اجتماعی
ماه رمضان به‌دلیل فضای معنوی و همدلی که در جامعه ایجاد می‌کرد، تأثیر روانی عمیقی بر مردم داشت. این ماه به‌عنوان فرصتی برای همبستگی و اتحاد بیشتر میان اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه در مقابل دشمن مشترک (رژیم پهلوی)، عمل می‌کرد. روزه‌داری و شب‌زنده‌داری‌های جمعی، احساس مسئولیت و تعهد را در میان مردم تقویت می‌کرد.
۶. حوادث مهم تاریخی در ماه رمضان
در جریان انقلاب اسلامی، برخی از حوادث مهم در ماه رمضان رخ داد که به تقویت جنبش انقلابی کمک کرد. برای مثال، تظاهرات گسترده‌ای در این ماه برگزار می‌شد که گاهی با سرکوب شدید رژیم مواجه می‌شد، اما این سرکوب‌ها به‌جای تضعیف روحیه مردم، باعث تقویت اراده آن‌ها برای ادامه مبارزه می‌شد.
نتیجه‌گیری
ماه رمضان به‌عنوان یک عامل معنوی و اجتماعی، نقش مهمی در بسیج مردمی و تقویت روحیه مبارزه در جریان انقلاب اسلامی و در تاریخ معاصر ایران ایفا کرد. این ماه با ایجاد فضای معنوی، تقویت همبستگی اجتماعی و فراهم آوردن فرصت‌های مناسب برای سازماندهی اعتراضات، به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ شناخته می‌شود. ماه رمضان نه‌تنها به‌عنوان یک ماه عبادی، بلکه به‌عنوان یک ماه مبارزه و مقاومت در تاریخ معاصر ایران ثبت شده است.