به گزارش جهانی پرس- خدیجه حضرتی، برنامه بالاتر شبکه خبر چهارشنبه شب با موضوع مدیریت فضای مجازی با قانون گذاری باشد یا آموزش سواد رسانه ای؟ و با حضور کارشناسان محمد علمیه؛ کارشناس فضای مجازی و محمد لسانی؛ کارشناس فضای مجازی و سواد رسانهای پخش شد که مشروح این گفت و گو را در زیر می خوانید:
مقدمه: رهبر انقلاب در سخنرانی‌های اخیرشان رقابت واقعی را یکی از ارکان انتخابات اعلام کردند و در تبیین این موضوع گفتند که باید عرصه برای ورود همه گرایش‌ها و سلایق مختلف در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی باز باشد تا صاحبان این گرایش‌ها آزادانه وارد عرصه رقابت انتخاباتی شوند و باهم در مسابقه بزرگ انتخابات رقابت کنند. صدا و سیما هم از همان ابتدا برای به تصویر کشیدن این رقابت و آشنایی بیشتر شما؛ مردم عزیز با گرایش و سلایق مختلف مناظره‌هایی را ترتیب داده که در قالب برنامه بالاتر تقدیم نگاه شما شده است. همچنین این سؤالات و گزاره‌های این مناظره‌ها از نامزد‌های انتخابات پیش روی مجلس شورای اسلامی پرسیده شده که در فیلم‌های تبلیغاتی این نامزد‌ها پخش خواهد شد. اما یکی از موضوعاتی که موافقان و مخالفانی دارد و در خصوص آن چالش‌هایی وجود دارد، موضوع مدیریت فضای مجازی است که برخی‌ها معتقدند باید این مدیریت به قانون گذاری سپرده شود و برخی هم معتقد به افزایش سواد رسانهای مردم هستند. امشب مناظره‌ای خواهیم داشت با این گزاره که مدیریت فضای مجازی و راهکار‌های مقابله با آسیب‌های آن باید به قانون گذار سپرده شود یا سواد رسانه ای؟
سؤال: آقای لسانی به قانون گذاری معتقدید یا سواد رسانه ای؟
محمد لسانی؛ کارشناس فضای مجازی و سواد رسانه ای: من فکر کنم اول باید به این برسیم که ما نیاز به لایه‌های مختلف داریم که این لایه‌ها مقوم و مکمل هم باشند. یک اتفاقی که می‌افتد، سواد رسانهای خیلی مهم است ولی در لایه آخر است، یعنی اگر از لایه قانون گذاری یک مسأله‌ای عبور کند، قانونی برای آن نداریم، جلوتر میرود در لایه NGO ها، سمن ها، نهاد‌های میانجی، کنشگران، تنظیم گران، ذینفعان وقتی نگاه می‌کنیم بحث عملاً این دیواری که باید گذاشته شود در برابر آسیب‌ها و ریلی که باید گذاشته شود برای سرعت گیری نقاط مثبت و پیشرفت‌هایی که باید باشد.
حاکمیت و به خصوص دولت در خصوص سواد رسانهای عقب نشسته است
لسانی: چون یک انتقادی که وجود دارد این است که همیشه فضای مجازی متأسفانه با آسیب هایش شناخته شده. فضای مجازی امروز در دنیا حوزه اول آن؛ بحث کسب و کار است، جلو میرود، حوزه دومش؛ میرود در حوزه تفریح و سرگرمی تعریف میشود، آن اوقاتی که می‌تواند از فراغت مردم پر کند. حوزه سوم میرود در بحث تبادلات و تعاملات روزمره، یعنی فضای مجازی؛ حال است، کار است و یاد است. حال برای اوضاع فراغت، کار برای کسب و کار‌ها و بیزینس‌ها و یاد از خانواده‌ها و دوستان و غیره. وقتی ما نگاه می‌کنیم فشار عملاً میشود گفت زیست سالم در فضای مجازی و زیست ایمن افتاده بر دوش سواد رسانه ای، در عین این که لایه‌های دیگر سواد رسانهای را کمک نمی‌کنند و اتفاقی که افتاده این است که حتی در یک نگاه کلان‌تر؛ حاکمیت و به خصوص دولت در خصوص سواد رسانهای عقب نشسته است و نظاره گر است.
مردم شوکه می‌شوند از اخبار متفاوتی که می‌بینند
لسانی: به نظرم می‌رسد الان وضعیتی که ما در کشور داریم، لایه‌ها به خوبی همدیگر را پوشش نمی‌دهند، ما از یک طرف شورا‌های عالی را داریم که شورای عالی فضای مجازی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، کنش‌هایی که می‌کنند؛ از یک طرف ما نهاد قانون گذار را داریم، مجلس که باید کار کند، میرود به سمت مجریانی که داریم مثل وزارت ارتباطات و زیرساخت. وضعیت طوری شده که هر روز به نظرم می‌رسد که این حوزه‌ها به خاطر این که در کلام خودش ما یک نظام برای فضای مجازی مان، چون نداریم، مردم شوکه می‌شوند از اخبار متفاوتی که می‌بینند. شما نگاه می‌کنید مثلاً این چند وقتی که بحث پوسته کمی داغ شده، تجربه در کشورمان داشتیم یک پوسته‌ای را آوردند چند ده میلیون در کشورمان عضوگیری کرد توانست کار کند، اتفاقی که افتاد، اطلاعات مردم، شماره حساب‌های آنها در فضای مجازی به فروش گذاشته شد.
سواد رسانهای را یگانه مجری و سپر دفاعی در مقابل آسیب‌ها می‌دانیم
لسانی: این بحث امنیت پوسته در حافظه حداقل کسانی که در این فضا کار می‌کنند، اتفاق مثبتی نیست. یعنی ما یک خاطره منفی داریم، الان دوباره این فضا باز شده، با این حال می‌گویم عیب ندارد، اگر اطمینان بخشی را می‌توانم به کاربر داشته باشند، به خانواده‌ها داشته باشند، حجم محتوا‌هایی که از ایرانی‌ها الان از شماره تلفن‌ها و دیتابیس‌های مختلف دارد به سرقت میرود، حفاظت از داده‌هایی که از یک طرف با حاکمیت است، از یک طرف دیگر قانون گذاری آن با همین مجلسی انجام میشود که ۱۱ اسفند انتخاباتش است. به نظرم ما در آن فضایی که در کشور داریم؛ سواد رسانهای را داریم یگانه مجری و سپر دفاعی در مقابل آسیب‌ها می‌دانیم، در عین این که در دنیا سواد رسانه ای؛ اصلاًَ بازی پدر و مادر‌ها و بازی افراد باهم است.
یک لایه سواد رسانه ای؛ لایه کاربر است. یک لایه؛ لایه خانواده است.
لسانی: در لایه‌های خردش تعریف میشود به این که ما چقدر راجع به قابلیت‌های گوشی تلفن همراهمان آشنایی داریم، آیا می‌دانیم مثلاً حالت فیلترمان؛ نور آبی آن چیست؟ آیا گزارش‌های هفتگی را راجع به مصرف دیتا و ساعت آنلاین بودن از گوشی تلفن همراهمان می‌گیریم. ما ۲۰ تا ۳۰ قابلیت داریم در این گوشی تلفن همراه برای خودمان که استفاده می‌کنیم، یک لایه سواد رسانه ای؛ لایه کاربر است. یک لایه؛ لایه خانواده است. ما عموماً سواد رسانهای را چیزی تعریف می‌کنیم که بیاید جای خالی‌های قانون گذاری، شورا‌های عالی و مجریان را سواد رسانهای بیاید پر کند، لذا من در این زمینه به نظرم به شدت باید از طرف کسانی که سواد رسانهای کار می‌کند به لایه‌های قبلی شکواییه بدهم که کار خودشان را انجام ندادند، این آوار روی دوش کارشناسان و مفهوم سواد رسانهای در کشور ما باید باشد.
سؤال: آقای علمیه، آقای لسانی می‌فرمایند که به همه این مؤلفه‌ها معتقدند، اما اگر بخواهند اولویت بندی کنند و اصالت را به یکی بدهند به قانون گذاری بیشتر اصالت می‌دهند تا سواد رسانه ای، نظر شما چیست؟
محمد علمیه؛ کارشناس فضای مجازی: واقعیت این است که فضای مجازی یا؛ حالا با این عبارت هم مشکل دارم؛ همیشه می‌گویم فضای مجازی نیست، فضای سایبری است. این کاملاً واقعی است، مجازی نیست، ما داریم اینجا زندگی می‌کنیم، آسیب می‌بینیم، اینجا داریم رشد می‌کنیم، پس مجازی نیست؛ کاملاً با زندگی روزمره ما عجین شده حتی یک جا‌هایی تأثیرش خیلی بیشتر است.
سؤال: در دنیا به آن چه اطلاق میشود؟ یعنی معادل سایبر؟
علمیه: سایبر.
مجری: همان سایبر.
لسانی: البته در کشورمان واژه مصوب داریم، سال ۹۱، احتمالاً مثل بقیه واژه‌ها خجالت می‌کشند بگویند. رایانه در جامعه آمد مردم استفاده می‌کنند، فضای مجازی مصوب سال ۹۱ رایاسپهر است که سایبراسپیس؛ رایاسپهر ولی فکر می‌کنم خجالت کشیدند بگویند، خیلی‌ها نمی‌دانند، فضای رأی و اندیشه، به هر حال این اتفاقی که افتاده در کشور ما مجاز، چون به معنای غیراصیل است، این را خیلی‌ها احساس می‌کنند که اصالت ندارد و باید به کناری انداخته شود. این طور نیست.
فضای سایبری و مجازی ما نیاز به قانون و قانون گذاری دارد ولی بسیار ولنگار است
علمیه: الان الحمدلله همان طور که آقای لسانی فرمودند ما اسم و قانون و مصوبه و نهاد و دستگاه و فراجناحی، فراحاکمیتی یا حاکمیتی الی ماشاء الله داریم، همه هم الحمدلله دخیل هستند. تمام وزارتخانه‌های ما هر کدامشان یک جای این فضای سایبری ما را تکلیف دارند، الحمدلله اکثر آنها هم تکلیفشان را انجام ندادند و تنبلی کردند. ولی موضوع را از یک زاویه دیگر نگاه کنیم؛ پس فضای سایبری و مجازی ما نیاز به قانون و قانون گذاری دارد ولی بسیار ولنگار است، به امان خدا رها شده، مقصر اصلی کیست؟ قطعاً مقصر اصلی؛ الان مجلس است، بدون شک. یعنی نماینده‌های ما در دوره‌های قبلی، این دوره هم حالا خیلی گلی به سر ما نزدند در این حوزه، چند مصوبه و قانون مرتبط با فضای سایبری ما داشتیم؟ این را یک آمار بگیرید، ببینید اصلاً چند نماینده ما این فضا را می‌شناسند؟ چرا باید نماینده‌ای در مجلس برود که هیچ شناختی از این حوزه ندارد، شاید به نظرم در دوره بعدی یکی از شاخص ها و یکی از شرایط در احراز صلاحیت بگویند اگر سایبر را می‌شناسی، حالا می‌توانی بیایی ثبت نام کنی.
سکو‌هایی که الان در ایران استفاده میشود، اکثرشان خارجی بودند
علمیه: حالا از اینها بگذریم، ببینیم در دنیا چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ ما الحمدلله در خیلی حوزه‌ها جلوتر از دنیا هستیم، یک جا‌هایی متأسفانه به شدت عقب هستیم. سکو‌هایی که الان در ایران استفاده میشود، اکثرشان خارجی بودند، مثال بزنم؛ امشب یک ذره راحت و شفاف صحبت کنیم و دوستان گیر ندهند که چرا اسم بردی، در دنیا آمازون و ایبِی؛ سایت‌های فروشگاهی هستند، در ایران هم ما معادلش را داریم، حالا اسم نمی‌برم این را، یا آن طرف مثلاً تکست‌های اینترنتی؛ اوبر و اینجا هم ما داریم، الحمدلله خیلی هم خوب استفاده میشود. این چه را نشان می‌دهد؟ نشان می‌دهد که مردم اعتماد دارند و استفاده می‌کنند. پرداخت‌های الکترونیک؛ پرداخت‌هایی که با کارت‌های بانکی انجام می‌دهیم، من مطمئنم اینجا از همه عزیزان بپرسیم چقدر پول در جیب‌مان است؟ قطعاً به یک میلیون تومان پول‌های جیب‌مان نمی‌رسد. پول نقد نداریم، همه جا داریم از کارت‌های بانکی و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی استفاده می‌کنیم که در دنیا این طور نیست. در اروپا که به شدت پایین است. در اروپا مردم هنوز کیف پول دارند، اسکناس و سکه استفاده می‌کنند، در آمریکا هم همین طور، در ایران خیلی در این حوزه الحمدلله حتی در منطقه خاورمیانه هم خیلی بیشتر از بقیه کشورها.
سؤال: یعنی بانکداری الکترونیک؟
علمیه: کلاً الکترونیکی است. سایبر در ایران به شدت محبوب است و مردم هم به شدت دارند استفاده می‌کنند. حالا در حوزه استفاده از پالایش شکن ها، این هم باز واژه جدیدی بود، جدید شنیدیم، فیلترشکن ها، پالایش شکن ها، دیگر فکر می‌کنم الحمدلله هموطنان ما هر کدام یک لیسانسی حداقل دارند در این حوزه. پس این نشان می‌دهد مردم نیاز دارند، استفاده می‌کنند، قبلاً هم نمونه خارجی بوده، یک جا‌هایی هم بومی سازی شده، نمونه ایرانی خیلی خوب و موفق آمده کار کرده، یک جا‌هایی به شدت ما ضعف داریم، اگر ما و شما امروز نشستیم این بحث‌ها را می‌کنیم، اگر گله مندیم می‌گوییم مجلس کاری نکرده، مجلس کجا را کاری نکرده؟ آن جا که ما داریم آسیب می‌خوریم، آن جا که داریم زیان می‌بینیم حالا یا منافع ملی یا منافع خانوادگی است که یک بخش آن با سواد رسانهای است و یک بخش آن با همان لایه‌هایی است که آقای لسانی هم درست فرمودند.
استفاده از فیلترشکن در امریکا جرم است
علمیه: اما یک نکته‌ای را فراموش نکنیم؛ این وظایف باید تقسیم شود، مجلس کار خود را نکرد، خانواده‌ها یک جا‌هایی شاید کم یا حاکمیت در بحث آموزش نوجوانان و کودکان اهمال کاری داشته، خوب برنامه‌ها اجرا نشده به دلایل مختلف، اما آیا میشود حل کرد این را، به هر حال الآن وضعیت مناسب نیست؛ قطعاً میشود. در دنیا دارند می‌کنند، من همه اینها را گفتم به این جا برسم. من امریکا و اروپا را می‌خواهم مثال بزنم. در اروپا یک قانونی آمده به نام DSA و DMA؛ کلیت آن را بگویم، این است که هر شرکتی که بخواهد در اتحادیه اروپا کار کند؛ شرکت‌های سایبری که بیشتر از این تعداد یوزر؛ کاربر داشته باشند، باید این قوانین و مقررات ما را رعایت کنند؛ ۱، ۲، ۳، ۴ و جریمه‌های سنگین چند ده میلیون یورویی برای آنها گذاشتند یعنی اصلاً شوخی ندارد. حالا این طرف می‌آییم در امریکا، می‌گوید که استفاده از فیلترشکن در امریکا جرم است، جایی هم استفاده کنند، من نمی‌دانم بعضی دوستان جدیداً می‌گویند ممنوع است، جرم است و من از کجا می‌گویم؟
مجری: گفتند برای دستگاه‌ها و نهادهاست و عمومیت ندارد.
علمیه: برای همان دستگاه‌ها هم مگر قانون داریم و مجلس چیزی مصوب کرده که جرم است؟
مجری: مصوبه شورای عالی فضای مجازی بوده است.
علمیه: مگر شورای عالی فضای مجازی رگلاتور این حوزه است؟ دو حالت دارد؛ اگر هست پس چرا بقیه اش را رسیدگی نمی‌کنی؟ اگر هم نیست؛ اینجا هم شامل او نمی‌شود. به هر حال قانون نداریم از این حوزه، از این بگذریم. اینجا اصلاً ممنوع، برای دستگاه دولتی ممنوع. آن جا اگر جرم است؛ جرم است، زندان دارد، حبس دارد و جریمه‌های سنگین مالی دارد.
مجری: بعد قابل رصد است که کسی از فیلترشکن استفاده کرده یا نکرده؟
علمیه: حالا بحث‌های فنی و تکنیکال میشود. بله در یک سری از محیط‌ها میشود. پس مردم نیاز دارند، دارند استفاده می‌کنند. یک زمانی شاید پنج سال پیش من و شما می‌گفتیم در پیام رسان داخلی مثلاً بله و آی گپ برایم چیزی بفرست، می‌گفت چه؟ کجا؟ ولی امروز می‌بینیم که خیلی‌ها دارند استفاده می‌کنند. حالا من نمی‌خواهم بگویم پیام رسانهای داخلی ما خیلی خوب و قوی هستند؟ قطعاً در مقایسه با خارجی‌ها خیلی جای کار کردن دارد، ولی توانسته یک نیازی از جامعه را حل کند، تعارف نداریم، ولی آیا نظیر و مشابه اینستاگرام هم داریم؟ تعارف نداریم، واقعاً یک بخش زیادی از دغدغه جامعه جوان، نوجوان و حتی پیرمرد و پیرزن بازنشسته.
مجری: داریم ولی شاید ضریب نفوذش مثل اینستاگرام نباشد.
علمیه: چرا نیست؟ باید بپرسیم چرا؟ در فضای سایبری که یوزر و کاربر تصمیم می‌گیرد، یک سری پارامتر‌ها دخیل است؛ جذاب بودن، راحت بودن، کارکرد، مورد استقبال بودن آن، در مورد پیام رسانهای داخلی، پنج پیام رسان داخلی خودمان که مثال زدم آرزویشان بود کاربرهایشان به یک میلیون نفر برسد، اگر یک میلیون کاربر و عضو می‌گرفتند خوشحال بودند، الان بعضی از پیام رسانهای ما؛ کاربر فعال هفتگی شان چند ۱۰ میلیون است، این نشان می‌دهد که موفق شده، ولی چطور آن طرف نظیر اینستاگرام که حالا خیلی هزینه کردند و خیلی هم حمایت شده، موفق نشده؟ اینجا میشود آن اهمال کاری. اینجا را باید هم قانون گذاری کرد، اتفاقاً قانون سفت و سخت گذاشت و آن کس که درست کار نمی‌کند را با او برخورد کرد؛ این نکته اول. نکته دوم؛ در رابطه با بحث این حرفی که چند روزه هم مطرح شده در رابطه با استفاده از پوسته پلتفرم ها، این چه را نشان می‌دهد؟
سؤال: راجع به مزایا و آسیب‌هایی که این محدودیت ایجاد می‌کند آقای لسانی بگویند.
لسانی: ما یک تجربه‌ای در کشور شروع کردیم که این تجربه میشود گفت که یک گپ و فاصله تاریخی بوده است. جایگاه امروز ما نباید این باشد، ما در سالیان و دهه‌های قبل باید این کار را انجام می‌دادیم که نمونه‌های داخلی داشته باشیم. این نمونه‌های داخلی لزوماً به معنای این نیست که عملاً رقیب خارجی را کنار بزنیم، اتفاقاً تجربه‌های موفق جهانی در بعضی کشورها که اجرا رسیده در یک دوره کوتاهی آمدند یک فضای ایزوله‌ای را برای رشد و نمو اپلیکیشن‌های داخلی خودشان قرار دادند ولی گفتند قرار است که فضا چه شود؟ این ایزولاسیون محدود باشد، یک فضای دو ساله، سه ساله، شما رشدت را بکن، بعد باید رقابت کنی با همه فیچر‌ها و مزیت‌هایی که می‌گذاری باید رقابت کنی. اصولاً فضای خلئی که ایجاد شود برای شرکت‌ها و پلتفرم ها، به نظرم اولاً آن پویایی را ایجاد نمی‌کند.
کسی نمی‌داند تجربه‌های موفق جهانی در کشور ما چه خواهد شد؟
لسانی : خود حسی که به کاربران می‌دهد. ما امروز یکی از حوزه‌هایی که در روان شناسی صنعتی به کار میرود، در روان شناسی رسانه هم داریم، خود بحث تجربه مصرف و تجربه کاربری است. تجربه کاربری یعنی وارد این فضا میشود مثلاً در این فضا حس خوبی دارم یا نه؟ آیا می‌توانم تنوع رویکرد و دیدگاه و حتی دیدگاه مخالف را در این فضا می‌توانم ببینیم یا همه آینه همدیگر هستند؟ سر این قضیه به نظرم الآن کاری که در کشور ما انجام شده، ما از جنبه برنامه ریزی زمانی عقب بودیم برای این کار و فضایی که ایجاد شده، هیچ افقی ندارد. یعنی کسی نمی‌داند تجربه‌های موفق جهانی در کشور ما چه خواهد شد؟ ما در بین مثلاً ۱۰ اپلیکیشن معروف جهان که هستند وقتی نگاه می‌کنیم مخاطب ایرانی ۸ تا ۹ مورد از اپلیکیشن‌های معروف ارتباطی را دسترسی الآن ندارد، آیا این دوره بازی موقتی خواهد بود؟
لسانی: این طرح پوسته‌هایی که مطرح کردند و قرار است هنوز نهاد‌های تنظیم گر آن بیایند بگویند که چه آشی بالأخره قرار است پخته شود؟ هنوز کارشناسان نمی‌دانند و ابعاد آن باز نشده است. گویا قرار است انواعی از دسترسی باز شود. این انواعی از دسترسی برای افراد؛ بحث حریم خصوصی آنها مطرح میشود که آیا داده‌هایی که از طریق پوسته منتقل می‌کنند، جایی ذخیره میشود؟ آیا امکان رصدش وجود دارد؟ آیا امنیت حفاظت از داده‌ها آن جا وجود دارد یا نه؟ لذا ما الآن بخواهم به بحثمان برگردم، وقتی نگاه می‌کنیم؛ در آمار‌های ایران؛ پیمایش ملی که ماه گذشته انجام شد در ۳۱ استان، ما می‌بینیم فضای رقبای خارجی از ۶۰ درصد نزول کرده بین ۴۰ تا ۴۵ درصد و فضای داخلی‌ها از دو تا پنج درصد یک رشدی کرده تقریباً تا ۲۵ درصد. ما به فضایی رسیدیم بین ۴۰ تا ۴۵ خارجی و ۲۰ تا ۲۵ داخلی. آیا این فضا می‌تواند فضای باثباتی باشد؟
تجربه مجلس شورای اسلامی حداقل در قانون حوزه فضای مجازی تجربه مثبتی نبود
لسانی: ما اینجا باید بگوییم که نمونه‌های موفقی که آقای علمیه به آن اشاره می‌کنند که در یک هفته چند ده میلیون دارد، دو تا سه روز کاربر ایرانی ما را معطل خود گذاشت به خاطر مشکلات عملاً اتصال و غیره. در این زمینه به نظرم ثبات سیاستی و حمایتی لازم است وگرنه از همین الآن ما ضریب کاهش و ریزش داخلی‌ها را داریم، اصولاً طرحی انجام شده که این طرح به اهدافش نرسیده و نهایتاً موج مهاجرت معکوس را امکانش است که به زودی در کشورمان ببینیم. یک نکته دیگر که برادرمان اشاره کردند، بحث مجلس را که آوردند من واقعاً باید بگویم تجربه مجلس شورای اسلامی حداقل در قانون حوزه فضای مجازی به نظرم تجربه مثبتی نبوده، در مجلس گذشته فضایی که دیدیم اصولاً تبدیل به یک دعوای استادیومی شد.
لسانی: بخش‌های مختلف آن اصلاً کاری ندارم محتوای خوب و بد را کاری ندارم، نکته ام این است که وقتی تبدیل به فضای سیاسی شد، یک طرح حاکمیتی که ما فضای مجازی مان را برای آن ایده‌ای داشته باشیم، این تبدیل به یک دعوای استادیومی شد و جا‌های مختلف آمدند بالا و پایینش را زدند، وقتی نگاه می‌کنی یک چیزی شد که خودشان خجالت کشیدند این را جلو ببرند و کاری انجام شود. چون چیزی از آن باقی نمانده بود. به نظر می‌رسد بعضی از حوزه ها، در کشور‌های مختلف داریم اصولاً سطوح قانون گذاری و سیاست گذاری دارند. یا نماینده مجلس آن اقتدار را باید داشته باشد که تصمیمی بگیرد، این تصمیم را با مردم برود دفاع کند، زمینه اجتماعی اش را ایجاد کند، بگوید به این علل من به این تصمیم رسیدم. اما اگر بخواهد در یک فضای هیجانی صرفاً بنا بر فشار رسانه ای، این طرف، آن طرف اقداماتی انجام دهد، به نظرم تجربه مجالس گذشته نشان داد در حوزه فضای مجازی کاملاً دست به عصای امواج رسانهای بودند و متأسفانه فضا به عنوان فضای سیاست زده جلو رفت.
مجری: فکر می‌کنم گاهی وقت‌ها اعمال محدودیت‌ها یا قانون‌هایی که وضع شده در این زمینه در یک شرایط مثلاً طبیعی نبوده، به یک مشکلی خوردیم، بعد در آن فضا سریع تصمیم گرفتیم، یک قانونی را وضع کردیم و اجرا هم کردیم.
سوال: بر می‌گردیم به جناب آقای علمیه؟
علمیه: سلامت باشید در خصوص فرمایش آقای لسانی بزرگوار ببینید من عرض کردم دیگر مجلس که خوب اهمال داشته دیگر خیلی صریح این را عرض کردم قدم اول پله اول مجلس باید بیاید در حوزه قانون‌گذاری کار جدی بکند این نکته اول، نکته بعدی عرض کردم ببینید ما بسپریم یک بخشیش را به مردم و یک بخشش را به تکنولوژی اصلا حوزه فضای سایبری که دیگر خیلی حاکمیت نباید بیاید توش ورود بکند باید دست بخش خصوصی باشد بسته دست دانشجو‌ها باشد، دست شرکت‌های استار تاپی باشد ایده‌های خلاق توش بیاید که بتواند معضلی از جامعه حل بکنیم.
استفاده از نرم افزارهای الکترونیکی در ایران جاافتاده است
علمیه: من یک مثال بزنم دولت الکترونیک الان دارد کار می‌کند حالا کاری نداریم که چند درصد راه افتاده و چه قدر دولت هوشمند است و از این بگذریم یک زمانی من و شما می‌خواستیم گذرنامه بگیریم باید چندین روز معطل می‌ماندیم و حالا برو مدرک بیاور مدرک ببر تو صف وایسا در صورتی که امروز پای سیستم یا توی گوشی ظرف پنج شیش دقیقه شما می‌توانید گذرنامه تان را آنلاین تمدید کنید بدون که پلیس به‌اضافه ده بروید پس نگاه کنید ما مهندس‌ها اومدیم یک دغدغه از دغدغه‌های مردم را توسط تکنولوژی و همین فضای سایبری حل کردیم عرض کردم دیگر پس فروش اینترنتی و استفاده از تاکسی اینترنتی که تو ایران جا افتاده پس دارد دغدغه‌های مردم را حل می‌کند کم می‌کند چرا ما هی بیاییم اینها را محدود بکنیم.
سوال: من حس می‌کنم با توجه به، وام بگیرم از صحبت‌های جناب آقای لسانی من فکر می‌کنم تو اون بخشی که شما حال و کار و یاد تعبیر کردید ما تو بخش کارش خیلی مشکلی نداریم ما الان بیشتر در بخش یاد است فکر می‌کنم.
لسانی: مشکل داریم شش و نیم میلیون بالاخره نفر تا حدی نه کامل کسب و کارهایشان تا حدی به فضای مجازی مرتبط بود که توی سال گذشته تزلزل شدید داشت باید ببینیم فکر می‌کنم پنجاه درصدش شاید تو این مدت توانستند تو نمونه‌های داخلی خودشان را جای گیر بکنند، اما به نظر می‌رسد که فضا به صورت کامل حل نشده.
سوال: قبول دارید که بیشتر الان ما در واقع گیرهایمان تو همان بحث این است که مردم دارند در واقع از این فضای مجازی به عنوان یک بستری برای تبادلات و درواقع اظهار نظر و نمی‌دانم همان کار‌هایی که توی زندگی واقعی می‌کنیم در فضای مجازی انجام می‌دهیم یعنی کنش‌ها بیشتر گیر ما اونجاست.
علمیه: دقیقاً گیرمان اونجاست نگرانی‌های دیگه‌ای به غیر از اصل موضوع که بیزینس و تکنولوژی باشد.
سوال: در کشور ما به خاطر اینکه در کشور ما بیشتر استفاده اونجوری میشود.
علمیه: نه نه اجازه بدهید نه اینجوری نیست امریکا را مثال بزنم من، امریکایی که خیلی ادعایشان می‌شوند لیبرال هستند دیگر حالا این یک ذره حرف‌های خودم را نقض می‌کنم ولی خوب شفاف، مردم خیلی شفاف بدانند چه خبر است ببینید تو امریکا می‌گویند که هر سکو هر پلتفرمی بیاید هر محتوایی دوست دارد بگذارد برای کودکان و جوانان، بزرگسالان، خیلی بزرگسالان هرکی می‌خواهد انتخاب بکند رنج سنی‌اش بخورد، اعتقادش بخورد اجازه دارد ببیند محدود فیلترینگ هم ندارند دیگر اونجا وی پی ان نمیخواهند برای خیلی از مسائل.
سوال: فکر می‌کنم هوشمند دارند یعنی فیلترینگ هوشمندی دارند؟
علمیه: برای گروه‌های سنی جامعه مخاطبین مردم.
سوال: الان بعضی وقت‌ها من آزمایش می‌کنم مثلاً در گوگل ایران انگلیسی سرچ کنید یه نتیجه‌ای می‌دهد فارسی سرچ کنید یک نتیجه می‌دهد روسی سرچ کنید یک نتیجه یعنی حس می‌کنم یک فیلترینگ هوشمند است.
علمیه: این اتفاق دارد می‌افتد ولی حالا در حکمرانی را ببینیم الان مساله ما حکمرانی است دیگر، ما می‌گوییم ما این طرف داریم محدود می‌کنیم فیلتر می‌کنیم اون ور چه خبر است دارم عرض می‌کنم ببینید و اتفاق می‌افتاد که سال‌های سال سؤال شرکت‌های مختلف اروپایی امریکایی استرالیایی، روسی سکوهایشان را توسعه می‌دادند و مردم استفاده می‌کردند چند ماه پیش چه اتفاقی افتاد مجلس سنا مدیر عامل تیک تاک را صدا کرد دیدید دیگر اصلا بازپرسی بود.
سوال: رسانه ملی کامل پخش کرد؟
علمیه: بله برنامه خیلی خوبی هم داشتید در مورد این جزو معدود برنامه‌های خوبتان بود، چه اتفاقی افتاد چی را ما دیدیم شفاف؟ عملاً داشتند بازپرسی می‌کردند و حتی تفتیش عقاید می‌کردند مدیر عامل تیک تاک را به عنوان یک شرکتی که حالا می‌گویند بیس آن چینی هست درصورتی‌که تمام کارمندانش، پرسنلش هایش، دیتا سنترش در خود آمریکا هستند ولی می‌گفتند اجازه فعالیت بهت نمی‌دهیم هنوز هم نتوانستند مسدود کنند به خاطر این که تیک تاک یکی از پرطرف‌دارترین پلتفرم‌ها در امریکاست بسیار محبوب است چه جوری تو ایران بعضی از این خارجی‌ها خیلی محبوب است و جوان ها صبح تا شب در آن هستند در آمریکا همین طور ولی عملاً می‌بینیم چرا، چون مسئله دیگر پای امنیت ملی وسط می‌آید، چون بحث فرهنگ وسط می‌آید.
امریکا با تمام قوانینی که آزاد، آزاد، آزاد است از تیک تیک شکایت کرد
علمیه: ببینید ما در رابطه با سیاست این آقا ممکن است موافق مثلاً راست باشد شما موافق چپ باشی منم موافق نمی‌دانم حال یه طرف دیگر موضوع بالاخره حل میشود و اختلاف نظر مان روی میز است دیگر باید بحث کنیم، جدل کنیم ولی در مورد سلامت بودن کودک و نوجوان فکر نمی‌کنم اختلاف نظر داشته باشیم همه دوست داریم که بچمون توی فضای سالم رشد بکند امریکا یکی از مهم‌ترین مسائلی که توی تیک تاک دست گذاشت دقیقا همین حوزه بود دیگر گفت شما باعث می‌شوید جوان‌های ما تنبل بشوند جوانان‌های ما درس نخوانند، جوان‌های ما نمی‌دانم اکتیویتی‌های نمی‌دانم نهنگ آبی را یادتان هست که در ایرانم کشته داد دیگر یعنی یک سری چالش‌ها تو فضای مجازی فضای، سایبری را میفتد جان آدم‌ها را دارد می‌گیرید وقت و عمر آدم‌ها را دارد می‌گیرد لذا همان امریکا با تمام قوانینی که آزاد، آزاد، آزاد که هنوز هم قانون هایشان هست حالا یک سری قانون‌های جدید دارند.
برخورد با فیلترشکن فروشها تصویب نشده است
علمیه: لایه‌های جدید دادند در بحث سند فضای سایبری که محدودیت جدی‌تری ایجاد بکنند تو اروپا این اتفاق افتاد حالا این‌ور چه اتفاقی افتاده تو ایران ببینید همین موضوع پوسته که مطرح شده حالا مردم بعضی نمی‌دانند پوسته چی هست من یک مثال ساده بزنم ببینید امروز دیگر باید اسم ببرم چاره‌ای نیست اینستاگرام در ایران فیلتر است و نباید استفاده کنیم و اگر هم استفاده می‌کنیم باید وی پی ان بزنیم و احتمالاً یه پولی برای وی پی ان بدهیم که باز سؤال مطرح میشود که این پول توی جیب کی میرود کجا میرود و چرا جلویش را نمی‌گیرند و قوه قضاییه می‌گوید من نمی توانم برای این که جلوی کسی که دارد وی پی ان میفروشد بگیرم، چون جرم نیست، چون مجلس هنوز نیامده این را تصویب کند که این جرم است حالا چرا مجلس این مسئله را بهش ورود پیدا نمی‌کند این یک سؤالی است که باز مانده ان‌شاءالله در مجلس به جواب این برسیم.
اینستاگرام پوسته پذیر نیست و واتس آپ پوسته پذیر نیست شاید تو تمام اینها یک تلگرام است
علمیه: اگر اینستاگرام تو ایران فیلتر باشد که هست یا باید فیلتر بماند یا حاکمیت این را پذیرفته. این که می‌گویم که پوسته مثل اینکه فهمیده که نمی‌شود کاریش کرد مثل اینکه باید با این مسئله از یک مدل دیگر برخورد کرد، چون تاثیری هم نداشته است دیگر مردم به هر حال هزینه کرده‌اند وی پی ان دارند و دارند از این فضا استفاده می‌کنند یک ریزشی داشت و دوباره مردم برگشتند به استفاده از این سکو‌ها. پس می‌آید یک ایده جدید می‌دهد می‌گوید پلتفرمی که خودم فیلتر کردم و نمی‌گذارم استفاده کنند حالا بیایم یک دسترسی بدهند که یک پوسته روی آن بگذارند که مردم از طریق اون پوسته بتوانند به او وصل بشوند حالا با یک محدودیت‌ها و کنترل‌هایی که من خودم رویش بگذارم پوسته کارکردش این است دیگر خبر بد این است احتمالآ آقایون بدانند خیلی ناراحت می‌شوم اگر آقایان این را بدانند پلتفرم اینستاگرام پوسته پذیر نیست و واتس آپ پوسته پذیر نیست شاید تو تمام اینها یک تلگرام است که رویش پوسته داشت که قبلاً هم بوده.
باید رویکردمان را درباره فیلترینگ تغییر دهیم
علمیه: فعلاً فقط که آن پیام رسان چالش جدی مردم ما نیستش تو فضای محدودیت‌ها این یک نکته، یک نکته دیگر من این را خیلی به جد اعتقاد دارم اعتقاد جدی بنده این است که همون‌طور که هیچ وقت ما نتوانستیم جلوی ماهواره را بگیریم جلوی ویدئو را بگیریم اینجا هم اینترنت را و این فضا را نمی‌تونیم محدود کنیم باید رویکردمان را تغییر بدهیم باید یک مدل دیگر بیاییم بازی کنیم دیگر چند بار تلاش شده سعی کردند مدل‌های مختلف محدودیت وقتی که می‌بینیم کار نمی‌کند نباید فکر کنیم که خوب چه جوری وارد این داستان بشویم .
علمیه : حالا عزیزان و متخصصان در دو تا حوزه می‌توانند این مساله را حل بکنند یکی این که کار را بسپرند به ما مهندسان ما مهندس‌ها وارد میدان بشویم یکی هم بحث فرهنگی همین بحث سواد رسانهای که آقای لسانی دارند می‌گویند به نظرم وقت مان را دیگر نباید بگذاریم در دهه شصتی‌ها و به قول معروف حتی بخشی از دهه هفتادی‌ها روی کودک و نوجوان الان تمرکز بشود تو بحث آموزش و فرهنگ سازی بشود نهاد‌های متولی که باید بیایند تو حوزه فرهنگی کار بکنند به این داستان ورود پیدا بکنند.
علمیه: من یک نکته هم در رابطه با نیاز مردم و محدودیت‌هایی که ایجاد میشود عرض بکنم ببینید یک بخشی از این محدودیت‌ها محدوده‌ای هست که خودمان ایجاد کردیم یک بخشی از این محدودیت‌ها محدودیت‌هایی است که از بیرون برای ما ایجاد شده بعضی از سایت‌هایی که حالا ما مراجعه می‌کنیم کار می‌کنیم خصوصا در حوزه‌های فنی خیلی بیشتر دانشجو‌ها و فعالین اقتصادی کار می‌کنند محدودند و مسدود هستند ما اصطلاحا بهشون می‌گوییم اینها محدودیت چهارصد و سه دارند حالا بعضی از سایت‌ها را که شما می‌خواهید باز کنید پیغام خطا می‌دهد نوشته چهارصد و سه این چهارصد و سه‌ها چیزی نیست که ایران محدود کرده باشد اینها از اون طرف محدود شدند پس ما در یک فضایی هستیم که محدودیت داخلی که خوب الحمدالله داریم محدودیت بیرونی این هم که الی ماشاءالله داریم یک لایه از این بالاتر رفتار‌های دوگانه سکو‌های خارجی است ببینید شما امروز اگر تو اینستاگرام در رابطه با غزه یک پستی را بگذارید محدود میشود اکانت تان حتی ممکن است که ساسمن یا معلق بشود یا حتی حذف اکانت بشود.
سوال: نمونه هایش را بسیار داشتیم.
علمیه: در رابطه با شهید بزرگوارمان حاج قاسم سلیمانی همین اتفاق افتاد دیگر یعنی شما عکس بگذارید من اکانت خودم را مدتی از دست دادم دقیقاً به خاطر چند تا استوری و چند تا پستی که گذاشته بودم ولی خوب اون طرف رفتار دوگانه دارند دیگر توی اغتشاشات و شلوغی‌های فرانسه می‌گویند که نا آرامی‌های فرانسه و بعد هم اطلاعات می‌دهند به دولت و این داستان‌ها ولی این طرف می‌آیند به قول معروف تو موضوعات مختلف بنزین می‌پاشند روی داستان وقتی خوب این رفتار دوگانه واقعاً وجود دارد تعارف که نداریم بستری هم شده برای کلاهبرداری.
به هر حال دسترسی به اون طرف به نحوی اتفاق خواهد افتاد ولی امروز آیا اینستاگرام آیا جواب می‌دهد به ما حاکمیت ایران به دولت ایران؟
سوال: حالا اشکالی هم ندارد که دفاع کنید؟
علمیه:این بود که سکو‌های خارجی اگر بخواهند تو ایران فعالیت کنند قدمشان سر چشم بیایند دفتر بزنند شرایط ما را بپذیرند بیایند کار بکنند عملاً نیامدند جلو چرا نیامند جلو به خاطر اینکه خوب سیاست بعضی از این سکو‌ها من همه را هم نمی‌خواهم بگویم واقعیت این است که ما با سه چهار تای اینها مشکل داریم دیگر سه چهار تا هستند که معضل و مسئله ما شدند اینها سیاست هایشان همین است اینها اصلا به وجود آمدند برای تغییر فرهنگ به وجود آمدند برای تغییر ساختار خوب این وسط یک بخشی از داستان عرض کردم حاکمیت و دولت و یک بخش هم خود ما مهندس‌ها هستیم.
سوال:من راجع به این مهندس‌ها از شما سوال دارم، اما در ابتدا از آقای لسانی سوال می‌کنم؟
لسانی: چون آقای علمیه خیلی از مهندس‌ها گفتند ما بحثی را مطرح کنیم راجع به شرکت‌هایی که در کشورمان هستند برند‌هایی که در کشورمان هستند برند‌هایی دارند و مسئولیت پذیری باید داشته باشند این مسئله خیلی مهم است توی آمریکا و بقیه کشورها نگاه می‌کنیم بحث خود تنظیمی اگر دارد مطرح میشود یعنی همه جا دولت مداخله نمی‌کند یک جایی توی حوزه‌ای می‌گوید برو قوانین مربوط به حوزه خودت را برو پیشنهاد بده و اون را چی‌کار کن پایش کن، هم پیشنهادت از طرف خودت هست هم پایشش از طرف خودت باشد این باعث این میشود که این مسئولیت پذیری و واگذاری مسئولیت‌های دولت روی دوش بخش خصوصی به خوبی اتفاق بیفتد، اما به نظرم ما چیزی که اینجا تو شبکه‌های داخلی توی بعضی برند‌های داخلی می‌بینیم این مسئولیت‌پذیری کم‌رنگ است یعنی یک جوری دولت عملاً بازی داده و به جای اینکه بیاید خوب بازی بکند به دنبال سهم خواهی بیشتر است یا به دنبال این است که یک الگوی غلط را ادامه بدهد من حالا به برند‌ها کاری ندارم، اما خوب خیلی خنده دار است در کشور ما بزرگ‌ترین اپلیکیشنی که ما برای کودک و نوجوان در حوزه آموزش داریم یک پیام رسان است کجای دنیا حوزه آموزش در روی یک پیام‌رسان می‌گذارند ؟
لسانی: اصولا میرود توی حوزه سامانه‌های مدیریت آموزشی که سامانه‌های مدیریت آموزشی قابلیت‌های متعددی را به معلم می‌دهد قابلیت‌های متعددی را به دانش‌آموز می‌دهد و امکان تداخل فرد به فرد و پیام‌هایی که می‌تواند حواشی را داشته باشد به اقل می‌رساند خوب تو این فضا شما سامانه‌های مدیریت آموزشی کنار گذاشتیم یک پیام‌رسان را که اتفاقاً استفاده داره می‌کند از بعضی بیس‌های جهانی از اون آوردیم داریم به بازی می‌گیریم خوب سر این قضیه به نظر من مسئله‌ای که ما تو کشور داریم این است که خود بخش خصوصی اولاً مسئولیت پذیر باشد ریل گذار باشد از آن طرف دولت بعضی از حوزه‌ها را تصدی‌گری صدردرصد نداشته باشد واگذار بکند به نظر من این قواعد را می‌تواند شکل بدهد به نحو اینکه مصرف‌کننده سود ببرد و نفع ببرد.
سوال: آقای لسانی من می‌خواهم بپرسم که چرا واقعاً بعضی از این پیام‌رسان‌های داخلی یا سکو‌ها مورد اقبال مردم واقع شده‌اند بعضی هایشان نه الان مثلاً پیام رسان‌ها دو سه تا اصلاً اسمی ازشون نیست در صورتی که دارند فعالیت می‌کنند من حالا نمی‌خواهم اسم ببرم مثلا ما می‌بینیم که پنج شش تا پیام‌رسان داریم که همشون با هم شروع کردند و خدمات یکسان دارند می‌دهند عمل دو تا سه تاشون هست که فراگیر شدند مردم در استفاده کنند به قول شما در هفته مثلاً در هفته به چند ده میلیون کاربر می‌رسد بررسی کردید که دلیل این اقبال حتی تو پیام رسان خارجی هم همین‌جوری هست مثلاً من یادمه هست یک پیام رسانی بود به اسم وایبر الان دیگر کسی حتی اسمش را هم یادش نیست گاهی می‌آیند و سینوسی عمل می‌کنند و بعد هم فراموش می‌شوند؟
لسانی: من به نظرم بحث مفصلی بحث است و عملاً مارکتینگ و بازاریابی سکو‌ها و زحمتی که می‌کشند خوب ما یک پیام‌رسان داریم از صفر نشسته نوشته، اما به واسطه اینکه تو ذهن ایرانی‌ها تو ذهن خیلی‌ها تلگرام است عملاً یک پیام‌رسان دیگر از طریقی دیگر میان بر زده از ذهنیت قبلی ایرانی‌ها دارد استفاده و یا سوء استفاده می‌کند نمی‌گویم، اما نگاه بکنید اصولاً فضایی که هست به سابقه ذهنی ایرانی‌ها رجوع کردند و یک مدلی که همه‌گیر بوده را آمدند نمونه‌سازی کردند این مسئله به نظر من ما باید برویم روی بحث قابلیت‌ها باید برویم روی بحث زیرساخت یعنی من نمی‌دانم این بزرگوارانی که این هفت مورد پیام‌رسان باشد حداقل معرفی کردند آیا قابلیت‌های اینها، زیرساخت فنی، کدنویسی اینها که در حجم انبوه چه مقدار می‌تواند کار بکند و بعد چه مقدار توسعه پذیر است؟
سوال: اعتماد کاربر چقدر مهم است؟ یعنی اینکه حس بکند حریم شخصی اش دارد رعایت میشود الان بحث پوسته‌ها یکی از دلایلی که مردم شاید اعتماد نکنند این است که نگرانند که نکنه ما و رود کنیم به این پوسته‌ها و حریم شخصی مان رعایت نشود؟
لسانی: عملاً مثلثی است که یک بخشش میشود امنیت یک بخشش میشود اقتصاد یک بخشش میشود مربوط به نوآوری‌ها و قابلیت‌ها این سه تا با همدیگر همه‌گیری یک نرم‌افزار راایجاد می‌کند در حوزه اقتصاد ما داشتیم سرویس‌هایی که تو سالیان گذشته می‌گفتند اینترنت نیم‌بها محسوب میشود یا مثلاً تو فلان ساعت اینترنت رایگان محسوب میشود مشوق‌های اقتصادی به نظر می‌رسد برای خیلی از دهک‌های جامعه ما مشوق‌های اقتصادی است نکته بعد که امنیت باشد در حوزه این است که مشکلی برایم ایجاد نشود داده‌های من جایی نرود این در حقیقت میشود گفت که شاید یک سوم میدان است و بحث سوم نوآوری است که اتفاقاً به نظر من همین اپلیکیشنی که الان در کشورمان رسیده به استفاده روزانه بیست و هفت میلیون وقتی نگاه می‌کنیم آبدیت‌ها و روزآمدسازی‌هایی که می‌بینیم بسیار کم است به نظر می‌رسود مردم قابلیت و انتظاری که دارند بسیار بیشتر از این هست از سطح موجود.
سوال: آقای علمیه انتظارتان از مجلس آینده چیست و مهندسان چگونه در واقع مجلس می‌تواند به مهندسان کمک کند که این فضا را مدیریت کند؟
علمیه: نماینده مجلس قطعاً باید با جامعه مهندسین جامعه‌ها، نظام‌های صنفی که تو حوزه سایبری دارند فعالیت می‌کنند تعامل بگیرند با پژوهشگاه‌ها با اندیشکده‌ها با دانشکده‌ها، چون علم و تکنولوژی قرار هست از اینها بیاید دیگر اگر این کار را بکنند کفایت می‌کند، چون راهکار‌ها وجود دارد راه کار‌های خلاقانه و فناورانه برای برون رفت از بسیاری از این مشکلات وجود دارد و اگر ما تجربه موفقی نسبتاً موفق پیام رسانهای بومی را نداشتیم چه به لحاظ تکنولوژی چه به لحاظ اعتماد مردم چه به لحاظ مقابله یا مقایسه با سکو‌های خارجی نمی‌توانستیم این حرف بزنیم ولی خب الحمدالله امروزی که نشستیم این اتفاق افتاده و وجود دارد، اما واقعیت داستان این است که شاید به نظر ما من اینجوری بگویم که همان رویکردی که حاکمیت امریکا در همان موضوع سنا و تیک تاک گرفتند نسبت به سکو‌ها اگر نماینده مجلس ما با همان رویکرد با همان جدیت با همان تعصب و غیرت نسبت به حاکمیت فضای سایبری ما به قول معروف اهتمام داشته باشند و قدم بردارند مساله ما قطعا حل میشود خیلی هم جلوتر از شاید خیلی از کشور‌های منطقه باشد.
سوال: آقای لسانی درخدمت شما هستیم؟
لسانی: من فکر می‌کنم مجلس کاری که باید بکند این است که بستر سازی و زمینه‌سازی رشد و نمو شرکت‌های دانش‌بنیان را بتواند حمایت بکند مسئله در پایه تعریف میشود ما الان بعد از تکانه‌های اقتصادی که تو یکی دو سال گذشته داشتیم این تکانه‌های اقتصادی باعث ریزش خیلی از نیرو‌های فنی شرکت‌ها شده حاضرند بروند در خانه هایشان پروژه‌های خارجی بگیرند انجام دهند با هزینه‌های دلاری و نیایند کار تمام وقت ریالی انجام بدهند این مسئله به نظر می‌رسد که در دراز مدت به ضرر شرکت‌های ما است لذا مجلس کاری که باید بکند اول بسترسازی است و بعد برود به سمت رقابت فعال، رقابت فعال هم یعنی از انحصار شرکت‌های محدود بازی را ببرد.