پایگاه خبری تحلیلی جهانی پرس
کد مطلب: ۳۴۳۶۶۹ | تاريخ: ۱۴۰۲/۱/۲۹ | ساعت: ۱۵ : ۴۲
تداوم آداب و سنت‌های دیرین «اروجلوق» در گذران زندگی اهالی مشگین‌شهر
استان اردبیل به لحاظ حفظ بافت سنتی در معماری شهری و اهتمام ویژه مردم به آداب و رسوم پیشینیان، در مقایسه با شهرهای دیگر سنت‌های ماه مبارک اروجلوق را تا حدود زیادی زنده نگه داشته و سیمای اروجلوق در این استان با معنویات زیادی حس میشود.
به گزارش جهانی پرس؛ مرضیه گرانمایه، تقریبا از دهه سوم ماه شعبان تکاپو برای استقبال و ورود به ماه مبارک اروجلوق در خانه و محلات استان اردبیل بوضوح دیده می شود تمام شهر یکپارچه به استقبال ماه مبارک رمضان می‌رود ماهی که عطر و بوی آن تمام فضا را پوشانده است و می‌آید تا غبار دل‌ها را از سیمای بندگان و مشتاقان بزداید.
با آغاز ماه مبارک رمضان عطر و بوی بندگی و حلاوت قرآن در سراسر استان دیار به دیار، شهر به شهر و کوچه به کوچه طنین انداز میشود، صدای دلنشین ربنا به وقت اذان در تمام کوچه و محلات با پهن شدن سفره‌های افطار همراه میشود و سجاده‌های راز و نیاز در تمام مساجد و خانه‌ها به سوی قبله‌گاه عاشقان گشوده میشود.
خشونت و بی بندباری و آمار جرم بر اساس اعلام نظر مراجع قضایی به طرز قابل توجهی در اجتماع کاهش یافته ومعنویت ماه رمضان کوچک و بزرگ و پیر و جوان را در بر می‌گیرد و این تغییرات حاصل اعجاز ماه خداست ماهی که در پندار مسلمانان ماهی است با عظمت که در آن درهای توبه به روی بندگان خظارکار گشوده میشود و ختم کتاب خدا در هر محفلی شنیده میشود.
در اردبیل به لحاظ داشتن پیشینه تاریخی و فرهنگی عمیق در باورها و اعتقادات دینی آئیین‌ها و سنت‌های دیرینه با این که دستخوش تغییرات شده اما هنوز به طور کامل رنگ نباخته و هنوز در محلات و یا شهرستان‌ها از آداب و سنن پیشینیان در ماه رمضان استفاده میشود که در این گزارش به انها پرداخته میشود.
"قاباخلاما" در اردبیل
مردم متدین اردبیل دو یا سه روز قبل از رویت هلال به پیشواز ماه رمضان می‌روند و روزه می‌گیرند که به آن " قاباخلاما" می‌گویند و در گذشته زمان رویت هلال ماه بزرگترها به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌کردند و اعتقاد داشتند که نگریستن به صورت انسان های پاک خوش یمنی در پی دارد..
نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین برخی از زنان و مردان سالخورده مناطق روستایی استان مرسوم است و معتقدند دل مومن باید در ماه مهمانی خدا همچون آینه از آلودگی و گناه پاک و صیقل شود.
در این ماه تمام مساجد، تکایا و حسینیه ها در سطح شهر اردبیل رنگ صیام به خود می‌گیرد، برپایی مجالس قرآن، خواندن زیارت های ویژه ماه رمضان به ویژه در شب های جمعه و شب های قدر شکوه خاصی دارد و از پیر و جوان و مرد و زن در این محافل با عشق و علاقه غیر قابل توصیف شرکت می کنند.
برپایی مجالس سخنرانی عالمان بزرگ اردبیل بعد از نماز ظهر و عصر در محل مساجد سرچشمه و اعظم از جمله برنامه هایی است که سال‌هاست مردم این منطقه به ویژه جوانان را به خود جلب می‌کند و با یادآوری علوم دینی و اجتماعی خاطرات ماندگاری را در قلب و ذهنشان بر جای می‌گذارد.
جشن گلریزان بهانه‌ای برای آزادسازی زندانیان و خوشحالی کودکان چشم انتظار
پیروی از صفت مردانگی و دستگیری امیرالمونین در ماه رمضان در سراسر استان اردبیل به وضوح دیده میشود که در این میان اقدام برای آزادسازی زندانیان جرائم مالی و غیر عمد توسط خیرین و مردم بسیار قابل توجه و ارزشمند است.
روشن کردن چراغ خانه‌های بی‌سرپرست و خانواده‌هایی که سرپرست آنان به لحاظ گرفتاری مالی، جرائم غیرعمد و یا بدهکاری در زندان به سر می‌برند از جمله سنت حسنه‌ایست که در این دیار جا افتاده و همه ساله با برپا کردن جشن گلریزان در اردبیل و سیار شهرستان‌ها مبالغ قابل توجهی از مردم و خیرین جمع‌آوری و صرف آزادسازی زندانیان میشود.
بر اساس گفته معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان اردبیل 60 میلیارد تومان بدهی 400 زندانی جرایم غیرعمد در استان اردبیل است که در ماه مبارک رمضان منتظر اهتمام ویژه خیران و اقشار مختلف مردم هستند تا با این اقدام به آغوش گرم خانواده خود بازگردند.
یوسف خدادادی با اشاره به اینکه به احتمال زیاد از این 60 میلیارد تومان نیمی توسط شاکیان بخشیده میشود، می‌گوی: گذشت شاکیان از جرایم زندانیان تاکنون در استان اردبیل بسیار خوب ارزیابی شده است و در چند سال گذشته شاکیان زندانیان جرایم غیرعمد از 10 میلیارد بدهی خود گذشت کردند که این امر ستودنی است.
وی در ادامه می‌گوید:استان اردبیل از گذشته به بخشش و احسان و نیکوکاری شهرت داشته است و امیدواریم در ماه پربرکت رمضان شاکیان این 400 زندانی جرایم غیرعمد بخشش و نیکوکاری را اولویت اصلی خود قرار دهند تا بتوانند در کنار آزادسازی این زندانیان توشه‌ای عظیم از جنس بخشش و نور برای آخرت خود همراه کنند.
بی‌شک همه در این نکته اتفاق نظر دارند که زندان مکانی برای افراد پاک و سالم که هم‌اکنون به دلیل مشکلات اقتصادی و مادی در آن به سر می‌برند نیست و این امر علاوه بر این که باعث افسردگی برخی افراد و نیز دنباله روی مشکلات در بین افراد میشود دامن‌زدن به آسیب‌های اجتماعی را نیز فراهم به دنبال دارد.
کودکان و نوجوانانی که بیش از یکسال دوری از پدر خود را به دلیل مشکلات مالی و اقتصادی تجربه کرده‌اند دچار افسردگی‌های زیادی شده و هر شب به انتظار دیدن پدر خود مقابل پنجره نشسته و منتظرند که یک روز تمام آرزوهایشان با حقیقت گره بخورد و با اهتمام خیران و مردم آزادسازی این تعداد از زندانیان هرچه زودتر رقم بخورد؛ و اینجاست که باید مردانگی در صحنه زندگی به نمایش درآید.
ماه مبارک رمضان فرصتی بسیار بزرگ برای شاد کردن کودکانی است که چشم به راهند و نیاز است در این زمینه همگان اهتمام ویژه‌ای داشته باشند تا بتوانیم با انجام کارهای خیرخواهانه خوشحالی خانواده‌هایی که چشم به راه عزیزانشان هستند را رقم بزنیم و خوشبختانه آزاد کردن زندانیان جرائم غیر عمد و برگرداندن آنان به کانون گرم خانواده‌ها به یک سنت حسنه در سراسر شهرستان‌های استان تبدیل شده است.
خانه تکانی و غبار روبی منازل در آستانه ماه اروجلوق
غبارروبی و شست‌وشوی فرش‌ها و پرده‌ها و تغییر چیدمان خانه از جمله فعالیت‌های بانوان برای ورود به ماه پرفضیلت اروجلوق یا همان ماه مبارک رمضان است که سعی می‌کنند خانه را با فضایی پاک و آکنده از عطر معنویت و روح عبادت و گستردن سجاده هایی رو به قبله برای ماه پربرکت اروجلوق آماده کنند.
در سطح شهر نیز ریش سفیدان و متولیان مساجد با جمع کردن جوانان مشتاق و تقسیم وظائف بین آنان ،برای زدودن گرد و غبار از مساجد و حسینیه‌ها اقدام می‌کنند و با برنامه‌ریزی دقیق و مشورت با امامان جماعات و روحانیان محل سعی در تدارک برنامه‌های معنوی،جلسات ختم قرآن و مجالس وعظ و سخنرانی در ماه اروجلوق که ماه بهار قرآن است می‌شوند.
گشایش نمایشگاه ضیافت در بقعه شیخ حیدر مشگین‌شهر
فرماندار شهرستان مشگین‌شهر نیز از چند روز مانده به حلول ماه اروجلوق ستاد تنظیم بازار را فعال می‌کند تا با نظارت و بازرسی‌های مستمر از نوسان قیمت‌ها در این ماه مبارک جلوگیری کند و نیز از احتکار مواد غذایی از سوی برخی افراد سودجو ممانعت به عمل آید.
گشایش نمایشگاه ضیافت در بقعه شیخ حیدر به منظور ارائه خدمات بهینه به خانوارها راه‌اندازی میشود و در این نمایشگاه اقلام مورد نیاز خانواده‌ها از قبیل خوراک، پوشاک و لوازم خانه به مراجعه کنندگان با قیمت های مناسب ارائه میشود و شب هنگام خانواده‌ها بعد از افطار برای دیدن نمایشگاه به این محل می‌آیند تا علاوه بر تفریح و بازدید از غرفه های صنایع دستی در محوطه بقعه شیخ حیدر، خریدهای خود را نیز تهیه نمایند.
محافل انس با قرآن زینت بخش مساجد و خانه‌های اهالی مشگین‌شهر
آمادگی بقاع متبرکه با برنامه‌ریزی‌های دقیق از سوی اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان برای حضور پرشور مردم در ختم قرآن و قرائت ادعیه مخصوص روزهای ماه اروجلوق از دیگر برنامه‌های ویژه در آستانه ماه اروجلوق است که این برنامه تا پایان ماه اروجلوق تداوم می‌‌یابد.
برگزاری نماز باشکوه جماعت در مساجد و به خصوص برگزاری نماز جمعه در ماه اروجلوق با خیل عظیم روزه‌داران در این شهرستان همراه است و نماز جمعه با سخنرانی امام جمعه شهرستان در خطبه‌های نماز جمعه حول محور مباحث ماه مبارک رمضان و احکام شرعی به روزه‌داران به صورت منظم و باشکوه برگزار میشود.
یکی از آداب و رسوم خاص و کهن اهالی این شهر در ماه اروجلوق تدارک مواد غذایی اولیه ،مانند برنج و حبوبات و روغن به منظور دستگیری از ایتام و نیازمندان است، تا آنان در این ماه پربرکت از آرامش خاطر برای گذران معاش خود برخوردار باشند، سنتی که در طول سال نیز می‌توان آن را دربین مردمان خیر و نیکوکار این شهرحس کرد اما فضای معنوی اروجلوق در پررنگ شدن کارهای خیرخواهانه مردم این منطقه تاثیر بسزایی دارد.
فرنی و مربای قزل‌گول زینت بخش سفره‌های افطاری
ازدیگرتمهیدات خانم‌های خانه‌دار و بویژه مادربزرگ‌ها، بسته بندی مواد غذایی مورد استفاده دراین ماه است چرا که اهالی رغبت زیادی به استفاده از بسته بندی مواد غذایی صنعتی مدرن ندارند و تا حد ممکن سعی می‌کنند سنت‌های گذشته خود را حفظ کنند واز مواد اولیه طبیعی برای درست کردن غذاهای خود مخصوصا در ماه اورجلوق استفاده کنند.
بانوان این شهرستان برای سفره‌های افطار و اوباشدان(سحری) اقدامات ویژه‌ای انجام می‌دهند که شامل آسیاب کردن برنج برای تهیه فرنی، درست کردن مربا که شاخص ترین آنها مربای قزل‌گول (گل محمدی)، پخت یک حلوای بی نظیر در طعم و کیفیت به نام اوماج حلواسی که از گلاب قزل گول، شیر تازه، آرد و زعفران در تهیه آن استفاده میشود از جمله دست‌پخت‌های بانوان این دیار است که سفره‌ها را به وقت افطار می آراید.
تهیه نان گرم سنتی و تازه به ویژه سنگگ و بربری و فطیر محلی با چای شیرین و عسل برگرفته از گل‌های دامنه سرسبز سبلان و سرشیر محلی به همراه پخت آش دوغ محلی و سوپ جو از ملزومات سفره افطاری مردم این شهرستان است.
با حلول ماه مبارک اروجلوق در این شهر قنادی پزها بیشتر به پخت زولبیا، بامیه، گز ،سوهان، پشمک ونان‌های شیر مال حجیم مشغول می‌شوند که این شیرینی‌ها جزء جدایی ناپذیر سفره‌های افطاری دراین شهر بوده و جلوه بیشتری به سفره‌های افطار می‌دهد.
ساعات نزدیک افطار بیشترین نمود اروجلوق در مشگین‌شهر است که با شلوغی خیابان‌ها و ازدحام صف نانوایی‌ها و سوپر مارکت‌ها به راحتی می‌توان فهمید که نردیک اذان مغرب و افطار شده است، اما بعد از وقت اذان شهر کاملا خلوت شده و بعد از افطار اغلب مساجد با حضور پرشور مردم بویژه جوانان، و نوجوانانی که سال اول تکلیف و روزه‌داری شان است به نماز جماعت و مراسم سخنرانی مذهبی و قرائت قرآن می‌پردازند.
گرایش بیش از پیش مردم به معنویات و اعمال خیرخواهانه و علاقمندی کوچک و بزرگ به دستگیری از نیازمندان و فقرا، صله ارحام و تلاش مضاعف برای کسب و کار حلال و برکت بافتن رزق و روزی از عایدات معنوی اروجلوق برای اهالی این شهرستان است.
"اوباشدان" لحظاتی شیرین و معنوی برای دور هم بودن در دل شب
اوباشدان یا همان سحری در مشگین‌شهر آداب خاصی دارد اهالی این منطقه از نیمه‌های شب به منظور عبادت و ذکر دعا و خوردن اوباشدانغ یا همان غذای سحری و خواندن نماز اول صبح، از خواب بیدار می‌شوند.بیدار کردن همسایه‌ها برای اوباشدان از دید اهالی این شهر ثواب کثیری دارد طوری در گذشته به دلیل نبود امکانات امروزه از دق‌الباب کردن خانه‌ها و جارزدن در کوی و برزن و حتی شلیک توپ در میدان اصلی این شهر استفاده می‌کردند که این نشان دهنده روح همبستگی وهمدلی افراد این منطقه بود که اکنون نیز این رسم کماکان ادامه دارد.
هرچند امروزه استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطاتی سبب تسهیل در اجرای مناسبات فرهنگی و دینی شده واستفاده از ساعت‌های کوکی، رادیو، تلویزیون و تلفن همراه برای بیدار کردن مردم جهت اوباشدان رایج شده اما در کنار مزایایی که برای رفاه مردم بوجود آورده است سبب کاهش ارتباطات چهره به چهره انسانی شده که با وجود این شرایط مردم شهرستان مشگین‌شهر به لحاظ اهتمام آنان به آداب و رسوم کهن هم چنان به سنت صله رحم و دید و بازدید خویشاوندان پایبندند.
سنت گستردن سفره‌های افطاری و دعوت مهمان همانند خیلی از شهرهای دیگر کشور از دیگر مراسم ماه اروجلوق در این شهرستان است که با توجه بیشتری همراه است وسفره‌های افطاری با توجه به تعداد مهمانان در مساجد،منارل،ویا سالن‌های پذیرایی برگزار میشود.
روز 15 رمضان میلاد امام حسن مجتبی(ع) وروز اکرام ایتام با شکوه خاصی توسط مداحان اهل بیت در مساجد و حسینه‌ها با شادی و نشاط روزه داران برگزار میشود و با برگزاری برنامه‌های خاصی کمک‌های مردمی برای رفاه حال نیازمندان جمع آوری میشود.
روستاییان و کشاورزان این دیار کهن نیز به هنگام مصادف شدن ماه ارجلوق با فصل تابستان، از نیمه‌های شب برای درو کردن گندمزارهای خود در خنکای شب اقدام می‌کنند و قبل از اذان صبح با برپا کردن آتش برای درست کردن چایی و گرم کردن غذای اوباشدان بر سر زمین زراعی خود مشغول به صرف سحری می‌شوند.
غذاهای محلی، فرآورده‌های لبنی، میوه‌های تولیدی باغات باغداران و خرما از جمله خوراک کشاورزان به وقت اوباشدان است که در دل تاریکی شب با نورافشانی مهتاب نوش جان می‌کنند.
کشاورزان با روشن کردن آتش و خوردن اوباشدانیغ همان‌جا به نماز ایستاده و مجددا به درو کردن گندمزارهای خود مشغول می‌شوند اینکار کشاورزان علاوه بر مدیریت زمان در ماه اروجلوق به تقویت قوای آنان در روزهای گرم تابستان کمک وافری می‌کند چراکه روزهای بلند و گرم تابستان سبب تعریق زیاد در هنگام فعالیت میشود و اینگونه ماه اروجلوق در فصل تابستان از سوی کشاورزان منطقه با معنویت و تلاش و بندگی حضرت حق سپری میشود.
لیله القدری که پر قدر می شود
اما شب‌های احیا و نزول قرآن در اردبیل از جایگاه ویژه ای برخوردار است مساجد و حسینیه ها به ویژه مصلای شهر اردبیل مملو از مشتاقان حضرت دوست و تشنگان محبت رحمت الهی می شود.
در این شب ها آوای سوزناک «سبحانک یا لا اله الا انت، الغوث الغوث خلصنا من النار یا رب» هر اردبیلی برای رسیدن به کمال به اوج خود می رسد، خانواده ها با شور تمام در صف های فشرده شب زنده داران حاضر شده و قرآن به سر می گیرند و از درگاه خداوند متعال برای پاک شدن از هر نوع گناهی طلب آمرزش و مغفرت می کنند.
از 18 تا 23 ماه رمضان شهر اردبیل از هر روز دیگر شلوغ تر می شود مردم این منطقه ماه رمضان را ماه قرآن و حضرت علی(ع) می نامند و همزمان با فرا رسیدن شب های قدر و شب ضربت خوردن مولای متقیان با مرثیه سرایی و سینه زنی برای آن حضرت به سوگواری می پردازند.
بسیاری از مردم اردبیل نذرهایشان را در این شب ها ادا می کنند که بخش عمده ای از این نذرها را غذاهای سنتی این استان از جمله حلوا و آش رشته تشکیل می دهد.
شب‌های قدر حال و هوای معنوی کم نظیری دارد طوری که در اولین شب قدر این ماه پدر یا مادر خانواده با کنار گذاشتن صدقه به منظور پیروی از سیره امیرالمومنین دراین شب‌ها به یاد فقرا و نیازمندان میفتند وبیشتر توجه خود را معطوف این قشر محروم و مستضعف می‌کنند و دادن افطاری و پخش نذری دراین ایام به اوج خود می‌رسد.
شب‌ها مساجد با استقبال بیشتر مردم برای شب زنده داری و خلوت کردن با معبود بی همتا مواجه میشود،زن و مرد،دختر و پسر، پیر و جوان در غم شهادت مظلومانه پدر یتیمان با خاموش کردن چراغ مساجد و منازل، و قرآن به سرگرفتن و دعا و توبه به درگاه حق و همچنین گریه و زاری در غم ضربت خوردن مولای یتیمان ندای الغوث الغوث فرشی خودرا به عرش اعلای رب کریم می‌رسانند و اینگونه سه شب مبارک قدر را با بندگی حضرت حق شب را به صبح می‌رسانند.
گئجه گوندوز دولانان عشقیله جانانی تاپار نئجه بولبول دولانار باغ و گلستانی تاپار
عاشیقی،یول یورا بیلمز نقدر اولسا اوزاق ائتسه همت ئله مجنون کیمی لیلانی تاپار
در ایام مبارک شب‌های قدر دامداران شهرستان شیرتولیدی دامهای خود را به طور رایگان در اختیار مردم به ویژه نیازمندان قرار می‌دهند وبا پخش نذری و حلوای اوماج در سراسر شهرستان در غم امیرالمومنین علی علیه‌السلام ادامه می‌دهند.
آئین دید و بازدید عید فطر در مشگین‌شهر
روزهای پایانی ماه اروجلوق خبر از رسیدن عید سعید فطر می‌دهد و روزه داران به سبب اینکه موفق به بندگی حق دراین ماه عزیز شدند به خود می‌بالند، ماهی که با بندگی حق پاگشا شده با دنیایی از امید و آرزو ی شرعی مردمان این شهرستان بدرقه میشود ودر آخرین شب ماه اروجلوق فطریه‌های اعضای خانواده کنار گذاشته میشود تا بعد از اقامه نماز عید فطر در اختیار نیازمندان قرار گیرد، وروزه داران با اشتیاق وصف نشدنی خود را برای حضور در نماز عید فطر آماده می‌کنند.
از دیگر رسوم شناسنامه دار و مستند اهالی این شهرستان دوختن کیسه برکت است که با دستان زحمتکش بانوان این منطقه در روز عید فطر دوخته شده و طبق یک سنت کهن با مقداری نمک که سنمبل یرکت بوده و خوش یمن است به همراه وجه نقد و خورده پس‌انداز بانوان در طول سال جهت دستگیری نیازمندان، انجام کارهای خیر و یا کارهای عام المنفعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و این بانوان اعتقاد دارند پول کیسه پربرکت بوده و مسبب کارهای خیر در گذران زندگی آنان میشود.
بعد از برگزاری باشکوه نماز عیدفطر طبق یک سنت دیرینه به دید و بازدید بزرگترهای فامیل رفته و عید را تبریک می‌گویند، همچنین دراین روز برای تسلی خاطر خانواده‌های داغ دیده مراسم ختمی در مسجد برای مرحوم شدگان تدارک دیده میشود و زنان نیز برای عرض تسلیت به منازل خانواده‌های داغ دیده می‌روند.
اهالی مشگین شهر طبق یک رسم قدیمی در عید فطر به یادبود اشخاصی که بعد از رمضان سال گذشته به دیار باقی رفته‌اند اختصاص می‌دهند و با ختم یاسین و قرائت فاتحه و صلوات برای شادی روح در گذشتگان در مساجد و منازل ادای تکلیف می‌کنند.
عید فطر برای مردمان شهرستان مشگین‌شهر خوشحالی و غم را توام باهم دارد چرا که ماه پرفضیلت و پربرکت اروجلوق به لحاظ عرفانی و معنوی قابل مقایسه با هیچ یک از ماه‌های سال نیست.